Sue woke up slowly, enveloped in a sea of pain. She heard her husband’s voice outside her room, and tried to move her body towards the door, with her head following slothfully. The doctor’s voice became louder; he was upset and agitated. “I told you that both of you should take the tablets, you big buffoon.”

Before she could reach out to them, she fell into a comatose sleep and took the echo of their words into her underworld – a place where no one else could enter, a place where she couldn’t control her thoughts, where she couldn’t overpower the myriad of unresolved issues that were playing on her mind.

A lucid memory interrupted her dream state: it was a Friday afternoon, just before the university’s Easter break. Summer was changing into autumn, and she set off to catch the train and do some shopping in Cape Town’s business district. Harry would pick up the car and meet her in town, where they had a pre-theatre dinner date with friends of Harry’s.

They met in town, and as they walked up the wide stairs of the Artscape Theatre, Charline came running towards them, waving her arms frantically.

Sue preferred her own company; she was too faint-hearted to face any retribution from others, and, above all, she had no taste for confrontation. In the face of duplicity, she was like a deer caught in headlights; usually, it took too long to adjust, and she was dead in the water.

By the time Charline reached them, Sue could see that all the anger was directed towards her. “Someone broke into the house and stole all my jewellery, and … and …”

Uncontrollable sobs followed, and Sue was once again caught in the headlights. Completely blinded and shocked into silence.

In the memory that was playing out as a clear, coherent dream, they continued to walk towards the group. Then, Harry dropped Sue back at the house just after midnight, and, when she entered, she found the girls sitting at the kitchen table, crying, bitching and bemoaning their fate – all their anger and frustration directed at Sue.

Baffled by their behaviour, she went to her own room and found it as neat and tidy as she had left it that morning. She opened her dressing table’s top drawer. The little basket that she kept her jewellery in was turned upside down, the contents taken. Everything else in her room was untouched.

The next morning, the local police dropped in, and Harry swung by.

The officers gave Sue documents to complete.

“What are you going to do next?” she asked, as she handed the signed documents back to the plain-clothes detective who accompanied the police.

Rather bemused, he gave her a confounded look, and said, “It was an inside job.”

“Let’s go for breakfast,” Harry said, after the police left.

“What a great idea,” Sue said, and off they went to enjoy a balmy autumn day in the Cape Winelands.

When they returned from their day out and Sue walked into the house, she could hear her housemates discussing her. When they saw her enter the kitchen, they stopped talking. The atmosphere was morbid, and she felt uneasy; yet, in spite of her trepidation, she managed to speak to them.

“I’m sorry about what happened, but I really don’t understand why you are still so angry at me. It was a burglary in a house that we all share, so why are you directing your frustration at me?”

Sue was mortified by the look Charline gave her. Her face was blood red, and she screamed at Sue, “He, he … jerked off on my bed; I had to throw all my bedding away. I can’t go into my own room! Just the thought of someone having been in there is freaking me out completely.”

Caught in the headlights, Sue sat at the table, rooted to the spot. Speechless.

Megan started to cry, “Someone shat on my bed and used my panties to clean themselves.”

“Why didn’t you tell the police?” Sue asked, completely taken aback at their behaviour.

“You were the one talking to them,” Charline castigated her.

Sue felt dizzy from mere stupefaction.

Completely bewildered, she drove to her parents.

“Pastor told me that he was checking on his grandchildren in number five on that Friday afternoon, and he also popped around to see if you were home. He knocked, but no one answered.”

Sue ignored her mother’s words. “I’m so frustrated with the other girls. They’re all mad at me. The thief did his personal business on their beds and stole their jewellery. My room was untouched, except for my jewellery that was taken. I’m now starting to think that Pastor might have interrupted the thief before he could get to my room. Although my little jewellery basket was emptied and placed upside down, it was put back in the top drawer.”

“Forget about those girls,” Sue’s mother said, and that was the last word that anyone ever spoke about the burglary.

When Sue came to herself, she was still lying in the hospital bed with a drip on her arm. She couldn’t work out whether she remembered the incident, or whether it was a dream: was the doctor seething at Harry, or was everything just a dream?

Within a couple of days, Sue was discharged from hospital, and Harry took her home. She was too timid to ask him about the exchange with the doctor, and the only dots she could connect between the doctor’s words, her dream and the long-forgotten burglary, was a growing feeling of unease.

When Sue and Harry set out to start their life together, her belief in Harry changed everything for the better – he had a way of soothing over her fears and worked his magic to abandon her insecurities. She had met Harry during her first year at university; it was obvious then that he was playing the field, and for the first ten months Sue shrugged off his advances. Later, they became friends, and Sue fell so completely in love with him that nothing else mattered.

The shadow of Harry’s liaisons followed them wherever they went, and Sue simply pretended not to notice. Having Harry in her life meant the freedom of the town: his broad smile and dapper figure made him a welcome guest just about everywhere. Being at his side changed her status from being just another single girl, to being included in the world of coupledom; she went from watching TV on Friday nights to hanging out in trending hotspots with Harry and company.

Those days, she had youth on her side, and she had the best of everything: looks, money, comfort – and a future with Harry. She was in love and biased – she knew things didn’t always add up, but she had Harry by her side, and he made it easy to start each day on a clean slate.

Soon, the dream and the episode in the hospital were safely tucked away with a multitude of other incidents, and life with Harry reached new heights – he was promoted, and they started to look for their first house. Harry’s best friend, Jerry, and his wife Ella, joined them on Sunday afternoons while they roamed the suburbs that Harry liked.

Jerry was assigned to the passenger seat, and Harry made the call once they’d looked at a prospective property. Sue sat next to Ella, staring into the back of Harry’s head, paralysed by her inability to speak up.

As time went on, Harry grew tired of Sue’s insecurities and tepidness, and cared less and less about hiding his chicanery. He was flying high, and, as far as he was concerned, attack was his best defence when it came to Sue.

In silent revolt, Sue stopped wearing her wedding ring, but it was a feeble attempt and went unnoticed – as with everything else that was left unsaid and unchallenged. Sue went back to watching TV alone on Friday nights, while Harry had a new lease on life and a growing fan club.

Harry’s burgeoning social life left Sue lonely and angry. In an effort to pick up the pieces, she had a makeover and tried to reconnect with him. She popped into his office to collect him for dinner after work, but found the office deserted. She called out to Harry and stuck her head into the kitchenette. She could hear heavy breathing and muffled laughter coming from somewhere. Sue turned around and ran out of the building and waited for him in the car, as they had arranged earlier in the day. Harry appeared ten minutes later and made a scathing remark about her new look, as he climbed into the car and made himself comfortable behind the steering wheel.

Many more months of discord passed before Sue regained her equilibrium: through their years together, Harry had many affairs and she felt that there was no place in his life for her. Anxious, fear-filled and lonely moments and now outweighed the moments of joy and togetherness.

Sue resented herself for giving up, yet it was exactly this odium that gave her the courage to leave Harry.

Harry reacted to the separation by treating her with disdain and giving way to a public display of his liaisons. He blamed Sue for leaving him and masked the true state of their relationship, until the time came when both of them had had enough of the strain and uncertainty about what had really happened, and what might still happen.

In a moment of clarity, Sue went back to Harry’s house, and sat outside on the garden bench, next to the lowered bedroom. From here, she could look down on their bed: on Harry’s side was his usual paraphernalia, and it was clear that someone else had taken up her side of the bed. She could see a wad of documents lying on her dressing table, with a hairdryer and make-up balanced on top. On Sue’s side of the bed, there was a huge bottle of cream standing on the bedside table.

Does it really not matter to him that I’ve left? Sue asked herself, while brushing away her tears. She knew that there were a myriad of women better suited to Harry and better at marriage than she was, so why should he think twice about replacing her?

Harry called Sue after he saw that she had been at the house. “Please come home,” he begged.

“Another woman is sleeping in my bed; how can I come home?” she didn’t say. A wail escaped her lips.

“No one is better than you,” Harry whispered.

Sue fell silent, but kept hanging on to his presence on the other side of the line. Just when she had mustered the courage to speak, she heard a woman’s voice in the background, calling out to Harry.

“You’ll never forgive me,” she said, after she heard that Harry had disconnected the phone.

The post All the king's horses appeared first on LitNet.

Wil jy nie jouself ’n nuwe kans gee nie? Vat my hand en spring saam met my in ’n nuwe ligte blou in, waar jy kan vry wees soos wat ek is en dalk nog meer. Is ons wel waarlik vry? Ek dink net as ons die ou rugsakke neersit en glimlag terwyl ons opkyk en dan besef hy’s groter. Ons lag, ons huil, ons baklei en ons maak liefde terwyl daar vliegtuie in torings vasbliksem en kar-alarms skree net soos die voëltjies in ons droom van ’n perfekte wêreld. Jy mag ’n kans vat na daai sagte blou, dis waar jy gaan rus vind vir jou siel. Hoor jy die voëltjies?

The post Nuwe begin appeared first on LitNet.

Dit was al skemer toe Sonja die pienk papiertjie aan haar deur sien wapper. Sy is moeg, haar voete deurgetrap, seer van 10 ure se staan om mense te bedien by die restaurant en haar baba is moeilik en honger. “Kennisgewing van opskorting van basiese dienste,” lees die nota. Met die voordeur oopgesluit flik sy die skakelaar aan. 

“Agge nee, het hulle nou wragtag my donnerse krag gaan staan en afsit! Ek het dan met die housing office gereël om te betaal sodra my paycheque kom!” Sy klap die voordeur toe agter haar. Sy sit haar baba langs haar neer op die bank en haar gesig sak weg in haar hande.

“Wat het ek ooit verkeerd gedoen?” skree sy. “Dit voel of ek vassit in die gatkant van die lewe en kry net nie ’n break nie.” Trane verf swart strepe oor haar wange as sy opstaan kombuis toe. Sy wonder of daar nog ʼn stuk kers iewers is. Hoe gaan sy vanaand vir haar kind kos gee? Is dit nou maar soos dit is, dat die sondes van die vaders besoek word aan die derde en vierde geslag? Dat haar kind ook sal honger slaap net soos sy toe haar pa en ma al die geld opgesuip het en sy moes rondbedel of by maatjies gaan speel om iets te kry om te eet.

Sy voel meteens so alleen, so verlate, uitgespoeg deur die wêreld.  Sy snik sag en vee die trane met haar moue af.

Die voordeur klap meteens hard toe! Sy kon sweer sy het dit toegemaak toe sy ingekom het. Toe sy die kombuiskasdeur toemaak, sien sy dadelik die donker figuur in die portaal staan. ’n Gevoel van magtelose angs spoel oor haar soos ’n donker onweerswolk en sy voel hoe sy koud word.

“Wat soek jy hier? Loop!” skree sy. Haar stem klink hees en draderig dun. Hy blaf iets in haar rigting en rig ’n pistool op haar. Sy ruik sy drank-asem en sy bedompige stink sweetlyf tot waar sy staan.

“Nee! Vat enigiets, Vat alles. Los ons net uit,” smeek-huil sy. Sy retireer lomp die sitkamer in. Toe haar kuite die bank tref, tel sy haar baba op en vou haar styf in haar arms toe, amper asof sy haar weer binne-in haarself wil terugdruk.

“I want cellphone!” beveel hy.

“I don’t have one. I don’t have anything. I’m alone, I have nothing.”

Hy stamp haar agtertoe dat sy op die bank neerval. Vir ’n kort tyd ruk hy laaie oop en soek deur haar kaste maar kry niks wat hy wil hê nie. Vanaand is dit klaarpraat, vanaand maak hy haar vrek. Haar kop hardloop ’n duisend myl per uur in alle rigtings. Sy dink aan die koerantopskrifte, of hulle ooit iets sal skryf. Sy is tog ’n niemand, ’n niks. Sy sal maar net nog ’n statistiek wees. Sy is nie ryk of bekend nie. Nee, die wêreld en God het van Sonja Fortuin vergeet. Sy is ’n robbies soos haar ma altyd gesê het.

Dis toé dat hy die pistool in haar gesig druk en voor haar staan en dreigend grom: “You! Strip!” Sy voel hoe die laaste stukkie hoop uit haar lyf dreineer. 

“No, please! Please! My baby!”

Die hou teen haar kop het onverwags gekom, die gesuis in haar kop, die deurborende pyn. Eers was alles net swart, toe vêr-af gedagtes en stemme wat rondswem in haar kop. Stadig, asof sy van diep onder die water opkom, word sy bewus van die huilende baba en die rowwe hande wat besig is om haar bloes oop te skeur. Sy proe die metaalsmaak van bloed in haar mond en ruik weer die drank-asem en vuil sweet. 

Sy begin woes te skop en probeer wegkom, maar hy gryp haar aan haar jeans en slinger haar weer grond toe. Haar baba huil kliphard en toe sy omdraai, sien sy hom skreeuend op haar baba afstorm, pistool omhoog soos ’n hamer reg om die kind vir altyd stil te maak. 

Dit is toe dat iets hier binne-in haar gebeur. In een bomenslike oomblik gryp sy die strykyster met die opstaanslag en met elke krieseltjie krag in haar tenger liggaam slaan sy na hom. Die dowwe slag laat hom geluidloos op die vloer neersyg. Soos ʼn vasgekeerde luiperd bespring sy die beweginglose figuur, en haar houe reën oor en oor op hom neer. Sy is gatvol vir almal wat op haar trap, haar gesuipte pa wat hulle soos vrot velle weggegooi het toe sy 4 was, die muf wendyhuis waar sy moes grootword in vreemde mense se agterplaas, die oggende se honger skool toe stap met gekreukelde ou klere en ongekamde hare, die seuns wat haar onskuld agter die pawiljoen gesteel het toe sy 12 was en die baba waarmee sy die skool op 16 moes verlaat, die krot van ʼn woonstel waarin sy moet bly nadat haar ma en dié se nuwe boyfriend hulle soos sleg honde weggejaag het en haar baas wat haar nie op tyd betaal nie en die housing office wat haar krag sommer so afsny. 

Toe al die slaan uit haar lyf uit is, kyk sy af na die pap bloederige ding wat hier voor haar lê, die strykyster in haar hand en die helder rooi spatsels op haar losgeknoopte wit bloes en sy hoor haar baba verlangs huil.

Vandag klim Sonja Fortuin uit die lewe se gatkant uit en sy staan op vir haar en haar dogter. Sy laat nie meer op haar trap nie. Stadig staan sy op en laat die bebloede strykyster onseremonieël langs die lewelose liggaam val. Sy tel haar baba saggies in haar arms op.

“Ons Fortuins is nie robbies nie, ons laat nie op ons trap nie. Onthou dit, ons is nie robbies nie.”

The post Ons is nie robbies nie appeared first on LitNet.

Sy kruip met ’n sliert hare wat al tussen haar oop lippe inwaai op die duin rond. Voor God kruip sy soos ’n hond, en uit haar mond kom droë tjankgeluidjies, fyn soos ’n baie siek baba wat byna nie meer asem het nie.

My naam is Hanna dink sy, deurmekaar van die sand wat tot in haar onderklere inkrioel. Die harde maande alleen met haar haaslipman dwing haar elke dag teen skemer die duine uit. Sy word een met die lug en die sandkorrels wat onder haar toonnaels vassit en as  mens ver staan en kyk, lyk sy soos ’n mond wat aan die hemel vassuig daar teen die hoë duin.

Geleidelik word die droë tjankgeluide duideliker, neem vorm aan teen die aand se silhoeët: "Here, Almagtige wat op my neerkyk hier waar ek teen die duin en wind voor U kruip, sien my vernedering aan. Vergeet U van my biltonglyf noudat ek so pyn voor U? As U my kan aansien en aan my ’n kind gee, sal ek hom of selfs as dit ’n meisiekind is aan U afgee. Teruggee aan U. Maar hierdie barheid in my, om my. Hierdie droë kameeldoring wat die enigste getuienis is van my droë lyf.”

Vir drie jaar lank aanmekaar die droogte. Die droë wind wat elke voutjie deurgeskifte gordyn vol sand waai. Sand tot in haar hare, haar skoon wasgoed, haar Bybel volgesyg met korreltjies van die duine af.

Die huis daar op die kaal oopte. Geen boom. Geen gras. Gras? Dis om van te lag. Daar is dan nie eers ’n kolletjie koelte vir die hoenders wat gapend teen die hitte onder kokende sinkstukke probeer skuiling soek nie.

Geen druppel reën nie as straf van Bo op haar begeertes. Haar warm droë lyf. Die sweet in die nag terwyl die sink krakend afkoel van die dag se son. Haar teësin vir haar haaslipman met sy drankasem en min woorde. Die duine golf om haar uit soos geplooide stukke mensbrein wat gestol het. Die haaslip lispel geen fluisterwoorde meer in haar oor om te probeer troos of om haar tot bedaring te bring nie. Hy kyk net oor die gestolde wêreld uit en begin al hoe meer drink.

’n Kind. Of reën. Daar is weer ’n hoender vrek. Die enigste sinvolle taak waarmee sy haar leë hande kan besig hou, is om die hoenders te versorg. Soos kinders roep sy hulle. Haal die eiers teer uit of los dit in die nes om kuikens te word.

Teen die vibrerende lug en die klein-klein wolkie wat dromerig verbydryf oor die verlate landskap, voel sy die eerste naarheid. Voel sy maande later die eerste roerseltjie beweging teen haar maag soos ’n kuikenpootjie wat roer. ’n Klein webpootjie wat huiwerig beur.

Haar rosyntjielyf krimp deinserig teen die duin. Hittegolwe vou die verwronge landskap soos ’n konsertina oop en toe op maat van haar dankgesang, maar die klank wat daarvandaan op die hitte aangesweef kom is soos dié van ’n honger hiëna wat lankuit tjank. Of soos ’n weemoedige konsertina stol die klank vibrerend in die lug. Verbaas oor die rammeling van onweer wat terselfdertyd die skemerhorison vul.

Dan kom die weerligstraal soos ’n skerp valk met ’n blitsige snawel en swiep haar teen die duin vas. Slaan haar in die duin in: Dis asof haar verkrimpte rosyntjieborsies verdwaas vasgroei in die sand. Asof sy besig is om die duin te bevrug terwyl haar naels soos swart kloutjies wortels word. Oerboom teen die groot ruimtes in.

“’n Rosyntjiebos teen die dorre sandduin?” wonder die haaslipman met sy hand bak oor sy oë teen die skerp skemerlig in. Groot druppels begin val uit ’n byna wolkelose lug. Dit is ’n spel van God: die heerlike uitkoms wat die duine mals sal oortrek met heuphoë gras en geel botterblomme in die wind.

The post Op die duin appeared first on LitNet.

Ek, sussie Lira en Ouma soek-soek die rondloperkat.

Ek het geen kat nie. Pappa is allergies vir kathare. Sy oë word rooi en dan nies hy.

Dit is skemeraand. Ons sien hom! Die buitegemmer met die lang snorre. Hy kom nader, ruik en lek-lek aan die gebreekte stukkies wors wat ek neersit. Ek verbeel my dit is my Kietiekat.

Ek streel en kiele-kielie rondom sy ore, maar Lira is nog ’n bietjie bang om aan hom te vat. Sy ry op haar swart skopfietsie wat eers myne was. Ek het vir Kersvader geskryf. Nou wag ek vir my regte fiets met die klein wieletjies.

Mamma kom ook buitentoe om ons te soek. Ek wil asseblief nog nie gaan bad nie.

Toe gebeur ʼn wonderlike ding. Ouma kyk op en wys na die ronde maan. Dis groot en helder en lyk vanaand so naby soos die boom voor ons voordeur. Sy steek haar arms uit en maak hulle wyd oop. Toe gryp sy die maan uit die lug uit en gooi die groot bal vir my.

“Vang!”

Ek vang die groot maanbal met my vingerpunte. Amper val ek agteroor. Ek lag kliphard. Die bal voel so lig soos ʼn veertjie. Ek gooi die bal vir Mamma.

Sy spring in die lug op en vang die bal hoog in die lug. Sy gooi die bal vir Ouma.

Ouma kyk vir my sussie wat grootoog op die fiets sit. Sy buk af. “Wil jy die maan vang?”

Lira frons.

Ek skree kliphard: “Speel-speel, Lira, speel-speel!”

Sy lag en maak haar arms oop.

Ouma gooi.

Lira vang en gooi baie skeef na my kant toe. Ek is goed. Ek vang die maan en gooi dit weer vir Mamma.

“Vir my, vir my,” skree ek. Dis lekkerder as fietsry of Kietiekat soek.

Lira klim van die skopfiets af: “Vir my, vir my!”

Ek lag uit my maag, spring hoog in die lug, gryp die maanbal en gooi dit vir Lira.

Haar handjies vang vinnig. Sy gooi vir Ouma.

Ouma vir my. Ek weer dadelik vir Ouma.

Ouma vang mis. Die maan hop-hop. “Oeps,” sê sy. Die maan wip hoog. “Oeps,” sê sy weer. Sy kyk in die lug op. Hoog. Sy wys met haar vinger en skud haar kop. “Hy’s nou te ver.”

Die maan skyn groot en blink in die donker lug.

“Badtyd,” lag Mamma.

Lira trek haar skouertjies op en laat haar kop sak. Sy maak so as sy vies is.

“Toemaar Lira, môre speel ons weer.” Ek vat haar hand. “Het jy lekker gevang?”

“Ja.” Sy lig haar kop, maak haar arms oop en omsirkel speel-speel ʼn yslike maan.

The post Die aand toe ek die maan gevang het appeared first on LitNet.

Party mense se plek in die wêreld is vanselfsprekend, alles gebeur net soos dit moet gebeur. Ander mense is nomade wat sonder einde soek na die plek waar hulle eintlik hoort. Op een of ander manier vind almal dit tog. Die balans tussen wie hulle wil wees en wie hulle moet wees. Maar tot dan moet ons eenvoudig tevrede wees met wie ons is.

Sadrag Charlie Adriaan Alfonso Jansen van Rensbu kon nooit wortel skiet nie. (As jy wonder oor die Sadrag se van, dit is nie ’n spelfout nie. Daar was nie genoeg blokkies op die geboortesertifikaat vir ‘Jansen van Rensburg’ nie, en dis hoe hy toe nou maar opgeteken is.)

Sadrag se ma, Aura, het een goeie dag haar tas gepak en agter ’n wilde vrou met geen grimering, gemaklike skoene en ’n oopknoophemp Jo’burg toe getrek. Sadrag se pa het vir hom vertel dat sy ma nou ’n Libanees is. (Sadrag het eintlik verkeerd gehoor. Mense het net te sleg gevoel om hom reg te help as Sadrag vir mense vertel sy ma is nou ’n Libanees).  

Sadrag se pa was ’n nar. ’n Regte, egte witgesig, rooi geverfde glimlag, hanswors. Gawie, die Giggelende Nar. (Ek weet. Dis ’n aaklige naam. As skrywer gril ek tot in my tone vir dié naam, maar dit was sy naam). Hy was hoofnar by Meneer van Plets se Dingetjies en Goetertjies sirkus, om presies te wees. Vir meeste 10-jariges moet dit sekerlik die beste beroep wees wat ’n pa moontlik kan hê, maar vir Sadrag was dit ’n kruis. Sy pa was op goeie dae skuins beduiweld, en op slegte dae het Sadrag die mielielande ingevlug as hy nie ’n gebreekte rib of vyf wou hê nie. Sadrag het dus vroeg in sy lewe ’n vrees vir enige iemand wat glimlag, ontwikkel – opgeverf of nie. Dit was dus ook geen verrassing dat Sadrag elke keer gekoes het as iemand vir hom geglimlag het. Saans het Sadrag op sy knieë gegaan en na Bo gevra dat sy pa moet ophou kwaad wees vir die Libanese of ten minste ophou om die woede op hóm uit te haal. Na Bo het uiteindelik geluister, en op ’n windlose dag het daar ’n tornado by Randfontein se skougronde opgekom en die hele Meneer van Plets se Dingetjies en Goetertjies sirkus weggewaai – tent en al. (Ellisras se plaaslike koerant, Die Bosveld en dinge, het ’n week later berig dat daar ’n olifant met ’n pienk strik, sommer so uit die blou lug, op die bottelstoor geval het. Dominee Koekemoer het net gesê hy het die gemeente al lánkal gewaarsku).

So was Sadrag Jansen van Rensbu skielik alleen in die wêreld. Niemand het geweet hoe om die Libanees te kontak nie, so na ’n kerkraadsvergadering, ’n skoolraadsvergadering, ’n vrouevereniging-vergadering en ’n paar geselsies oor ’n vars leksel mampoer by Oom Giel, besluit die kontrei se mense dat Ta’ Truia na Sadrag sou kyk. Ta’ Truia was diensmaagd vir Koningin Victoria toe Haar Hoogheid destyds in Suid-Afrika was, so sy was gekultiveerd in al wat etiek en maniere was. (Dis juis Ta’ Truia wat mos alles vir Ta’ Emsie Schoeman geleer het). Ta’ Truia het die titel “diensmaagd” baie letterlik opgeneem en nooit kinders van haar eie gehad nie. Sy het Sadrag gekneus, gebrei en gevou totdat elke tiener-geit uit hom was, en hy die perfekte heer was.

Maar Sadrag was onrustig. Daar was ’n konstante roepstem in sy hart, en Sadrag kon nie anders as om die stem te volg nie. Hy het die dag na hy klaar matriek geskryf het, grasieus voor Ta’ Truia gebuig, haar hand gesoen en op die trein geklim. En sommer by die volgende stasie afgeklim. Van daar het hy die een werk na die ander probeer, maar kon doodeenvoudig nie rede kry om te bly nie. Hy was ’n rolbos, nie ’n boom wat op een plek moes bly staan nie. Sadrag se voete het die pad bly soek. Hiér het hy seëls gelek of beeste opgepas, ’n week later het hy weer appels gepluk en dae later weer druiwe getrap. Daar was selfs ’n kortstondige loopbaan as skaapteller, maar Sadrag kon onverklaarbaar (of dalk verklaarbaar) nie wakker bly terwyl hy probeer tel het hoeveel skape daar op die karooplaas ronddwaal nie.

Dae het weke geword, weke het gebloei in maande en die jare het die maande opgeëet. Sadrag se voete het die stofpaaie van Suid-Afrika leer ken, soos goeie vriende mekaar ken; elke keer gegroet na jare se afwesigheid asof hulle mekaar gister laas gesien het. Elke dorpie met ’n naam waarvan die oorsprong vergete is in die jeug se gedagtes. Elke mens met ’n storie, ’n kruis, ’n blydskap en ’n traan. Alles Sadrag se lewe en menswees.

Vir meeste mense was dit net nog ’n dag. Sadrag se voete het hom gebring tot voor ’n vaal huis in ’n vaal dorp met vaal strate. Die huisie was bouvallig, verwaarloos en vergete. Vergete, tog, iewers was daar ’n eggo in Sadrag se geheue. ’n Eggo van kindwees en ’n oomblik van geluk. Sadrag het met die voetpaadjie gestap deur die onversorgde tuin tot by die stoep. ’n Gryskopvrou op die trappies sit en staar na hom soos wat hy aangestap kom, sy kop vol flikkeringe van heuglikheid. Haar bos hare het Sadrag herinner aan die prentjies van hekse in kindersprokiesboeke. Daar was nie ’n leksel grimering aan haar gesig nie, maar die lyne en plooie het dit ingekleur en ’n duisend stories vertel. Sadrag het lank in haar oë gestaar en elke avontuur, lag en traan gesien. Uiteindelik het hy half saaklik gepraat.

“Waar was jy, Ma? Ek het jou gesoek.”

Aura van Rensburg het hartseer geglimlag. Sadrag het gekoes.

“Ek moes gaan. Die pad het my geroep. Jy weet mos.”

“Moes gaan agter ’n ander vrou aan?”

“Is dit wat jou pa jou vertel het? Dit is baie makliker om vir mense te vertel jou vrou het jou gelos vir iemand anders. Dan kry hulle jou mos jammer. Niemand gaan jou jammer kry as jy hulle vertel jou vrou het gevlug want jy breek gedurig haar lyf nie ...”

“Jy’t ’n kind gehad wat ’n ma moes hê. Jy kon my saamvat. Jy’t my gelos dat hy mý lyf breek.”

Aura het bedees na haar gelapte skoene gekyk. “Kon. Wou. Moes. Ek was in die oomblik. Die pad vorentoe was vol onsekerheid en die pad terug vol hartseer en spyt. Ek is jammer. Ek kan maar net hoop jy hoef nooit soveel oor iets te dink as wat ek aan jou gedink het nie.”

Sadrag het sy oë toegemaak. Die dorpe, mense en paaie gesien, ontmoet en geloop was al wat hy gehad het. Toe hy sy oë oopmaak, was dit vol vrede.

“As kind het ek gedink dat ek in 'n kloof tussen twee wêrelde leef. Een wêreld waar ek moes wakker word, die reëls nakom en bestaan volgens wat ánder dikteer het. Tussen mense met gesigte wat opgeverf is, en sonder ma’s. 'n Plek waar ek bang was om te verouder en te sterf voordat ek kon uitvind hoekom ek hier is. Maar ek het die ander wêreld gehoor roep. ’n Wêreld van die ankerlose onbekende. Die wêreld waar my ma was. Waar avontuur wink na die onbegryplike. ’n Eeue-oue roeping na nuwe ontdekkings; die sonlig wat in maanlig verander en die spel van die lewe en belewenisse wat oneindig aanhou.”

Sadrag het ’n oomblik gedink voor hy byvoeg. “Ek sou dit nie anders wou hê nie. Ek is 'n dwalende siel, ligter as die wind en ek hoort oral en nêrens tegelykertyd nie. In hiérdie wêreld is ek vry. Dit is die beste wat ’n ma vir ’n kind kon gee. Dankie Ma.”

Aura het weer geglimlag. Sadrag het nie gekoes nie. “Ek moet gaan, my kind. Ek hoor die roep.”

Sadrag het sy ma op die voorkop gesoen. “Ek weet.”

Die twee het hand-aan-hand deur die woeste tuin gestap tot by die pad. Sadrag het sy ma vir ’n oomblik styf vasgehou en woordeloos links gedraai. Aura regs. Nie een van hulle het weer teruggekyk nie. Die son het op Sadrag se glimlaggende gesig geskyn; die skaduwees was agter hom.

The post Want die pad roep sy naam appeared first on LitNet.

Dit was ’n winteragtermiddag toe my ouma en oupa in die sonkamer sit om die laaste stukkie warm son te vang wat skaamgesig by die vertrek inkom.

Die sonkamer het groot vensters wat op die tuin uitkyk en dan die laaste middagson vang. In die somer dalk bietjie te warm, maar in die winter is dit behaaglik, knus, jy sien.

Die huis ruik na vars brood en sop. 

Ouma is besig om ’n lappie uit te werk met die fynste garing en die mooiste gekleurde blommotief. Daar is nou al heelwat van die lappies klaar. Mooi lappies. Elke keer as sy so ’n lappie klaar het en verkoop, of vir ’n dogter of skoondogter gee, is dit asof sy ’n kind afstaan. Na’and het sy maar die goeters tussen ’n handvol motbolle in die troesoukis gesit.

“Die lap groei aan ’n mens,” het Ouma vir Oupa gesê toe hulle in die sonkamer sit.

“Hoe nou ou vrou? Wat groei aan jou?” het Oupa verbaas gevra. 

Jy weet, Ouma kon ’n ding sommer so uit die lug vat en dan praat. Geen mens weet waarvandaan die praat dan kom nie.

“Die lappies wat ek uitwerk. Dis soos kinders, jy weet?”

Aai, mens, ek het al so by Ouma geskimp vir ’n lappie, maar niks nie, dink ek so by myself.

Anyway.

As Ouma sulke lappies uitwerk, dra sy gewoonlik “die arm Jood se bril”. Dis daai bril wat net ’n halwe lens in het, sodat wanneer jy afkyk jy beter kan sien en dan kan opkyk oor die lens. Die mense daar in die Karoo waar ek grootgeword het, praat tot vandag toe nog van “die arm Jood se bril”.

Sy verkies hierdie bril, omdat die onderste lens ’n bietjie meer vergroot as haar gewone bril, want die steek-werkies is maar baie fyntjies.

So teen vieruur staan sy op om koffie vir haar en Oupa te maak, met ’n dadelballetjie daarby, wat sy gewoonlik by die tuisnywerheid koop, dis nou te sê as daar is, en nie een of ander ding waar alles uitverkoop word nie. Soos daardie dag met die inwag vir die dominee.

Die ketel begin so sing op die stoof en ouma skink baie stadig. Dis toe dat sy die tuinhekkie hoor en uitloer. Sy sit die ketel vinnig terug op die warm stoof en haal nog ’n koppie uit die rak.

“Nou vir wat sal dominee nóú hier aankom?”

My mens, ek kan met eerlikheid sê dat Dominee sowaar nie by Ouma kon wegbly nie. Dis oor die storiemakery. Ouma is ’n regte storielorrie.

Ouma sê vir my, dat Oupa sê, dis al haar stories wat vir Dominee lok. 

“Sien, ek het mos gesê dis oor die storie,” wou ek vir Ouma sê toe sy die storie vertel, maar ek het geleer om ’n wag voor my mond te hou as dit by my ouma en haar stories kom. Ek los toe maar dat sy verder vertel.

Oupa het blykbaar op ’n keer vir Ouma gesê om end te kry met die storiemaak. Dit kan net ’n ingewikkeldheid veroorsaak.

Sien, Ouma kon ’n klomp halwe sinne in een asem praat, veral as sy opgewonde raak. Soos hierdie dag toe die dominee kom inloer het.

“...kom in Dominee, dis oop...” sê Ouma toe sommer so alles in een asem.

Ouma praat sommer uit die kombuis uit en nooi die dominee om solank te sit, sy kom … wil hy ook koffie hê … en ’n dadelballetjie … dis heerlik … sit in die sonkamer … die oom is daar voor … alles in een sin sonder asemhaal en haar wange wat bewe van vinnig praat. Alles so op een slag.

Ouma vertel toe vir my dat sy so vaagweg kan hoor hoe Oupa en Dominee in die sonkamer gesels, wel … as mens dit gesels kan noem.

“Middag,” groet my oupa. Effens bot.

“Middag Oom, hoe gaan dit hier?” vra Dominee.

“Goed, ja. Goed. Sit. Die tannie kom,” en dit lyk nie of Oupa  verder gaan gesels maak nie.

“Dit ruik darem maar lekker hier, so warm en huislik,” sê Dominee.

Oupa gee net so ’n lastige hoes-hoesklankie.

Dominee staan ongemaklik rond, eers met sy gewig op die regterbeen, dan verskuif hy na die linkerbeen, dan draai hy effens na die vensters en staan wydsbeen geplant en kyk by die venster uit.

“Die tannie kom met koffie, sit maar op daardie stoel in die son,” sê Oupa en wys na ’n riempiestoel waarop ’n kussing lê wat Ouma gebrei het.

Ouma kom by die sonkamer in, houtskinkbord, koppies met pierings en dadelballetjies.

Dominee staan vinnig op en vat die skinkbord by haar.

Dominee hou eerste vir Ouma en sy gooi in en gaan sit.

Dan vir Oupa.

Oupa vat so bietjie langer met die ingooi, ook maar ’n moedswillige ding.

“Ag nee man Danie, jy is nou moedswillig man,” en sy maak haar keel skoon. Dis meer ’n “brul” as ’n keelskoonmaak.

“ … en die kuiertjie, Dominee, of is dit ook maar net ’n heen-en-weertjie?” vra Ouma en sit weer mooi regop.

“Nee, Tannie, ek het net kom hoor, of liewer raad vra. Julle is nou al lank hier op die dorp en binnekort is daar weer ’n bazaar. Ek is nie heeltemal seker hoe die reëlings werk en wat my te doen staan nie?”

Ouma sê mens kon die kommer in Dominee se oë sien. Siestog.

Ek sien sommer in my gees hoe ouma daar sit, ewe belangrik.

Sy het mos daardie gewoonte om haar “jersietjie” so mooi styf om haar lyf te trek, dat die twee voorpante so oorkruis en dan kruis sy haar bene.

Dan, as sy daardie regterskouer so bietjie gelig het, dan moet jy weet sy is reg vir ’n ding.

“Ja, Dominee, dis maar ’n nare ding. Elkeen op die dorp begin mos weer bak, inlê, uitdroog en naaldwerk doen, slag, soutvleis maak, tuisgemaakte lekkers en speelgoed vir die kinders. Dit is ’n gedoente. Ons woon dit altyd by,” vertel Ouma.

Toe Ouma my vertel van die soutvleis-gedeelte, onthou ek tog te goed hoe ons as kinders daar in die Karoo daai soutvleis geeët het saam met kool en baie aartappels. Skoon honger word ek nou.

“Ek vat maar altyd my lappies en hekelwerk daarheen. Dominee sien, ek wil dit nou nie self sê nie, maar ek kry baie komplimente oor hoe netjies my handwerk is en my tafel is altyd eerste uitverkoop,” praat Ouma haarself groot.

Weet jy, ek kan daarvan getuig. Ouma se naaldwerk, veral die lappies se uitwerk, is baie netjies.

“Dan weet ons natuurlik Ella Verwey bak en haar niggie lê in. Van perskes tot guavas. Dan was daar die outjie hier buite die dorp op ’n plaas wat konfyt kook,” en Ouma kry nie eers hierdie sin klaar gepraat nie voor Oupa proes van die lag.

Ek wou nog vir Ouma vra, nou wat is dan so snaaks aan konfytkook dat Oupa lag, maar Ouma praat bo-oor my en vertel verder.

Dis net rookbolle om Oupa en ’n lag wat so uit sy maag uit kom. Dis min dat ek gesien het hoe Oupa lag, so ek kon my net indink hoe hy gelag het. As ek dit tog maar net kon aanskou. In elk geval.

“A-nee-a, Danie, moenie nou kom staan en lag nie, hou jou in, ons het belowe om die storie nooit te herhaal nie en ek is nie ’n vrou wat praat nie,” beginne Ouma.

Ouma vertel my dat Oupa so gelag het, dat dit smaak hy kry ’n aanval. Ouma probeer hom tot bedaring bring en Dominee sit gereed om van hierdie storie te hoor.

Siestog, Ouma vertel my dat daardie Bazil-vent hom lelik styfgeloop het met sy konfyt. Seker gedink omdat sy pa ’n ryk boer hier buite die dorp is, hy met sy streke kon wegkom.

Ouma vertel dat Oupa net so roggelgeluidjie maak en elke keer bolle rook uitblaas van lekkerkry.

Oupa was ’n man van min woorde en het hom nie veel aan stories gesteur nie, maar hierdie storie kon hy nie los nie. En almal weet dat dit sy gunstelingstorie is.

“Sien Dominee, Bazil was ’n snaakse outjie. Dra broeke wat dalk bietjie te styf sit, rangskik blomme en hy kook soos ’n droom. Die lekkerste kos. Nie boerekos nie, nee, al hierdie nuwerwetse goeters wat uit die stad uit kom.

Sy pa het vir hom ’n afslaandak-kar gekoop en so ry hy die dorp vol met die kar. Ek het op ’n tyd gehoop hy sou vir my vra of ek nie bietjie wou saamry nie. Dominee weet, Bazil was maar bietjie anders en het gesukkel om vriende te maak, maar vir een of ander rede het hy nogal van my gehou, en ek van hom,” en Ouma vou haar arms voor haar bors, en dan vat sy met haar hand aan haar wang.

Toe dat Oupa intjirp en sê, dis omdat sy so stories maak en Bazil van die stories hou. Dit lok hom blykbaar soos ’n magneet.

Maar Ouma sê toe vir my, dis nie waar nie. Sy het altyd vir Bazil, toe hy nog ’n kind was, popklere gemaak. Sy ma wou nie en het vir hom karretjies, ’n kettie en kakieklere gekoop.

Ek kan al sien hoe Ouma haar vir Oupa vererg. Ouma ruk haar kop na Oupa se kant toe, sak haar ken effens en gluur vir hom bo-oor haar brilraam. Haar lippe pers saam.

Ek sê altyd dat sy soos ’n tuisgemaakte jaffle lyk as sy haar lippe so saampers van vererg. Maar as Ouma dit moet hoor, jaag sy vir my.

“Dominee, so vra die pastoriemoeder van daardie tyd dat Bazil kan kies of hy pannekoek wil bak of konfyt wil kook vir die kerkbazaar.Hy kies toe nou die konfyt. Mevrou Dominee wou toe weet watse konfyt gaan hy maak en hy sê toe appelkooskonfyt.

Hulle stem toe in daarop en die reëlings vir die bazaar begin.

Mense kom saans bymekaar om alles te bespreek. Dominee gaan van huis tot huis om net deel te wees van die reëlings en die dorp is behoorlik aan die woel.

So breek die bazaardag toe aan. Mens, dit was ’n gedoente.

Hulle hou die bazaar gewoonlik net hier buite die dorp in ’n ou gebou wat die heel eerste klaskamer in die distrik was. Mooi gebou.

Dik mure, houtvloere, hoë plafonne en opskuifvensters.

Die dames het dan tafels ingedra en al teen die mure gepak. Dan begin hulle uitpak. Van brood tot koek en tertjies. Die boere het vleis gebring en in sakkies gepak. Skaaptjops, wors, vetdermpies en skaapboude, voorkwarte, agterkwarte, beesstert, afval, skaapstertjies. Dis ’n gedoente, Dominee.

Bazil bring toe vir sy tafel appelkooskonfyt in die mooiste botteltjies. Strikkies en lappies. Krale en linte met blinkers. Sy tafel was kleurvol en versier met al die kleure onder die son se linte, blinkers, diamantjies, satyn en organza. Te mooi.”

Soos Ouma hierdie storie vir my vertel, raak ek skoon lus vir bazaar hou, moenie eers praat van daai skaapstertjies en tuisgebakte brood nie. Maar anyway, Ouma vertel toe verder.

“Buite langs die gebou het al die mans bymekaargekom en ’n groot vuur gemaak. Die jonger boere het die braairoosters met ’n oopgesnyde rou ui afgevee en die teiken gaan opsit vir die skyfskiet.

Die ouer boere het oopbeen op stompe gesit en ietsie gevat so uit die fles. Hulle het gesê dis koffie, maar hoe later dit word, hoe lekkerder het daardie koffie kop toe gegaan en dit sonder dat enige iemand ’n galaanval gekry het. Dis net jagstories en wie die grootste vis gevang het.

Dis net sulke groot bakke vol vleis wat gebraai gaan word vir middagete.

Mens kon ’n lootjie koop vir die skyfskiet, R2 en dan het mens so paar skote gekry om te skiet na ’n bok wat op ’n stuk karton geverf is en op die bultjie staangemaak is.”

Haai siestog, Ouma vertel dat Dominee teen hierdie tyd die ene ore is en sy kon sien dat hy hierdie storie geniet. Ek het, met alle respek, mos vir Ouma gesê dit klink of hierdie dominee ’n regte storielorrie is.

Maar anyway …

“Soos dit toe moes wees, koop Bazil ’n skyfskietkaartjie. 

Hy gaan staan toe op die streep wat in die sand getrek is en ’n welgeskape, mooi jong boer staan so agter hom, om te wys hoe Bazil daai geweer moet vashou, aanlê en skiet.

Bazil, die ene konsentrasie, met een toe-oog en ’n mooi boer agter hom.

Bazil tree so met die een been, net ’n voet terug en verskuif sy gewig na die agterbeen toe, sodat hy effens agteroor staan. Die hand wat die sneller moet trek se elmboog stoot hy effens terug, sodat dit net-net teen die boer se bors raak.”

Ouma vertel toe dat Bazil vir haar gesê het dat hy die boer kon hoor asemhaal, so naby aan hom het hy gestaan.

“Haal nou stadig asem, sê die boer saggies, eers inasem, dan stadig uit en as jy uitasem, trek die sneller liggies, gee die boer instruksies.”

Aai, my mens, hoekom Ouma nou so in die fynste besonderhede oor die ou Bazil moes ingaan voor die dominee, weet ek ook nie.

Ouma vertel my dat Oupa ook ’n straaltjie wil by-piepie en hy sê: “Ja, ek het die boer so bekyk, sy skiettegnieke is goed. ’n Man wat kan skiet,” was Oupa se woorde, dis nou volgens Ouma se storie.

Ouma sê dat sy en Dominee maar net so vir mekaar geloer het.

Ek vat maar moeilik aan dié dat Oupa intjirp. Ek ken hom, dis nie sy aard nie.

“Danie, nee man, hou terug. Wat gaan Dominee dink?” het Ouma gesê en haar bene oormekaar gekruis.

“Ag nee wat Tannie, vertel verder. Dis mos pure onskuldige pret. Ek verstaan mos heeltemal.”

Aai, weer wens ek tog ek was ’n vlieg in daardie sonkamer, net om die drietjies te bekyk.

Soos Bazil nou een oog toe daar staan met die mooi boer agter hom, praat ’n ander boer bietjie hard hier langs hulle oor hoe hulle die dag ’n koedoebul gekwes het wat die bosse ingestorm het.

Bazil draai toe daar om, met die geweer nog so teen sy skouer en een oog toe. Jy sien net hoe die klomp boere met velhoedens soos een man grond toe sak en die mooi boer agter Bazil skreeu dat hierdie ’n gelaaide geweer is. Hy kan mos nie die ding sommer so swaai en slinger nie.

Bazil laat sak toe maar die geweer en los die spul. Kom ons sê maar dit was die behoorlike afskop van die bazaar, want al wat mens is, het die stomme Bazil gespot.

“Nee man Bazil, sê die boer geduldig. Kom probeer weer. Moenie opgee nie. Bazil tel die geweer weer op, wydsbeen, gewig op die agterbeen, lê terug tot teen die boer en mik. Dis reg, sê die boer … inasem … uitasem … korrel … en daar trek hy die sneller en skiet. Mens sal nou nie weet of hy raakgeskiet het nie, maar hy het geskiet.

Die bazaar word toe geopen met gebed deur die dominee en tydens daardie gebed staan mense soos honger wildehonde wat net wil gryp, want as die dominee “amen” sê, gryp jy van ’n tafel af wat jy nou al vir ’n geruime tyd in die oog het, want as jy nie gryp nie, gryp iemand anders dit. Binne enkele tellings is die tafels leeg.

Bazil se konfyt is uitverkoop en almal is gaande oor die botteltjies en hoe mooi dit versier is en hoe pragtig die kleur van sy appelkooskonfyt uitgekom het. 

Mooi, donker en blink. Sommige mense het sommer die botteltjies oopgemaak en van die roosterbrode daarmee begin smeer.

Hy het soveel moeite gedoen; hy het kerswas bo-op gedrup sodat dit nie sandsuiker nie.

Die manne het van daardie konfyt gevat en sommer so op die wors gesit. Ook ’n nare gewoonte wat ek nie verstaan nie,” vertel Ouma.

“Teen laatmiddag word die bazaar afgesluit met ’n veiling van allerlei goeters. Van tuisgebakte brood tot ’n skaap, ’n bok en selfs boerseep is verkoop.

’n Klomp geld is ingesamel en die dominee lyk tevrede. En so kom die bazaar ook tot ’n einde, maar Bazil se storie bly voortleef.

Dis net wattepluisies in die ore en skietlessie voor en agter en al waaroor Bazil kan praat, is die jong boer wat hom so mooi met die skyfskiet gehelp het.

Dominee, sy konfyt het so gewild geword, dat die vrou by die tuisnywerheid dit begin koop het en die buurdorpe dit ook bestel het. Ek weet van bestellings wat tot Aliwal-Noord toe moes gaan.

Hy het so baie moeite gedoen om klein botteltjies konfyt te kook, net genoeg vir so twee snye boerbrood. Hy het dan ’n kaartjie opgesit, met ’n naam op wat dan na restaurante toe gaan. Tot die vakansie-oord buite Bethulie het botteltjies met hulle naam daarop bestel. Bazil het omtrent gewoeker en goed geld gemaak. 

So vra Ella Verwey die dag tydens ’n bybelstudie, hoe kook Bazil dan nou nog appelkooskonfyt al is dit winter? Hier is nie ’n appelkoos van ’n dag oud nie. Die bome is leeg en dit was ’n yskoue winter daardie jaar. Sneeu het geval.

So kry almal toe snuf in die neus en Ella besluit dat sy vrou-alleen die storie gaan oopkrap en op die lappe gaan bring.

Sy vind toe uit wanneer die tuisnywerheid weer ’n bestelling plaas en gaan ’n dag vooruit na Bazil se huis toe. Sy parkeer haar kar ver en stap so koes-koes onder die bome deur om seker te maak niemand sien haar nie. Ek kan my indink; sy moes soos daardie vaal voëltjies in die Karoo gelyk het wat altyd so koes-koes onder die bossies deur getrippel het. Ons het hulle sommer die Koes-Koesvinke genoem. Deur die onderste kombuisvenstertjie sien sy ’n ding wat haar warm onder die kraag maak.

Bazil staan toe mooitjies daar en maak al wat winkel-appelkooskonfytblik is, mooi oop, skep dit uit in ’n bak en druk dit fyn met ’n vurk. Hy skep eers vier eetlepels uit, gooi dit in die bak, draai die bak dan skuins en met die agterkant van ’n vurk kap-kap hy die konfyt totdat dit fyn is. Dan weer vier lepels vol en dan kap-kap … net vier lepels op ’n slag sodat hy seker maak hy mis nie ’n deel nie.

Dan moet Hessie, wat in die huis werk, dit in die versierde botteltjies skep. Bazil gooi dan in elke botteltjie ’n naeltjie en so klein bietjie fyn naeltjiepoeier, net vir daardie “tuisgemaakte” smaak en reuk; die botteltjie word dan met ’n klam lappie afgevee.”

Ouma vertel my toe dat ou Ella soos ’n verskrikte haan die kombuis instorm toe haar oë hierdie skelmspul aanskou.

“Hessie, die bediende, gaan staan voor die stoof en maak of sy die groot pot roer, maar daar is nie ’n druppel konfyt in die pot nie en nie ’n vlam op die gasstoof nie. Sy roer daardie pot asof sy in ’n roeiboot sit.

Dis net elmboog in die lug en ’n lyf wat wieg. Bazil gooi ’n lap wat oor sy skouer hang, oor die bak met fyngekapte konfyt, sit die bak vinnig op ’n stoel en so met die kant van sy voet skop hy die stoel onder die tafel in.”

My mens, as ou Hessie nie aangetroude familie van my was nie, sou ek wragtag nie hierdie storie van my ouma geglo het nie, maar Hessie het dit presies oorvertel soos Ouma dit vertel het. Ek wens tog so dat ek dit kon sien.

Die volgende dag weet almal van Bazil en sy appelkooskonfyt. Die mense in die dorp was woedend. Die groothandelaar was woedend, soveel so dat sy vrou hom moes vashou, anders was daar ’n moord op daai dorp.

“Daai mannetjie het sowaar mý konfyt gekoop, dit verwerk en toe koop ek my eie konfyt by hom terug teen twee keer die prys, en al my kliënte koop eerder Bazil se konfyt. Ek gaan moor!” het die man geskreeu.

Ouma vertel dat die dominee so gelag het dat hy blykbaar sy koppie langs hom op die koffietafeltjie moes neersit. Tot Oupa het vreeslik gelag. Ouma het toe opgestaan om ’n botteltjie konfyt in die kombuis te gaan haal. Sy kom terug met die mooiste botteltjie appelkooskonfyt, versier met strikke, linte en blinkers. Op die botteljie is ’n kaartjie geplak wat sê, “Spesiaal vir Tannie Joey”.

Dominee se lagbui het nie bedaar nie, maar eerder vlamgevat, soveel so dat Ouma gedink het dat hy gaan verstik.

“Hierso Dominee, vat maar die konfyt. Gaan proe dit, dis nogal nie so sleg nie,” het Ouma laggend gesê.

“Jawragtie,” sê oupa, “so het slim ook sy baas gevang.”

“Ja, ek sal ook moet gaan,” sê Dominee en staan op.

“Kom, ek stap sommer saam met Dominee uit.” Hulle stap by die voordeur uit, nadat hy vir Oupa gegroet het. Dan by die rooi stoep uit, trappies af, sementpaadjie tot by die hekkie.

Dominee trek die gekrulde handvatsel van die hekkie en maak dit oop. Die hekkie skreeu. Hy stap deur en druk die hekkie weer stadig toe. Die hekkie skreeu weer. Hy kyk na die groot klip met die 63 daarop geverf en pluk ’n pronk-ertjie. Hy stap voor by die neus van die veertien-honderd bakkie verby, klim in sy “beeteltjie” en ruik aan die blommetjie … stroopsoet.

My mens, ek moet sê dat niemand hierdie storie soos Ouma kon oorvertel nie. Ek wou nogal daai dag vir haar sê dat mens ’n fliek van die storie kan maak.

Lees ook

Tannie Hessie en die koorsblare

Die gays kos die NG Kerk nou al byna R30 000

The post Bazil en die bazaar appeared first on LitNet.

Dit is die heel eerste keer dat dié gedagte by hom opkom.  

Die maande se opgekropte woede, die gevoel van verwerping, nutteloosheid, die doellose ronddobber gedurende die dag, die slapeloosheid wat hom snags laat rondrol, die huis vol laat loop, die televisie laat aanskakel, deur tydskrifte laat blaai, ongesond laat peusel – alles het in hom begin prut-prut soos in ’n drukkoker, opgestoot en na ’n plek gesoek om uit te borrel, uit te bars. En skielik kom hierdie gedagte – soos ’n uitweg uit ’n doolhof, ’n lig wat hy nooit aan die einde van die tonnel sien brand het nie.

Hy het nie besef dat hy dit ooit sou oorweeg nie – altyd het hy dié opsie beskou as die weg van die lafaard, die verloorder. Hy is nie seker of hy ’n verloorder is nie, miskien benodig hy net weer ’n vonk, die wil om die lewe weer hardhandig aan die strot te gryp? Maar, hy is moeg, wil nie meer beweeg nie, die klim van die leer het sy glans verloor.

Die stad het hom leeggetap, gestroop van waardes, van sekerhede en ’n kompas. Dit moet miskien dieselfde gevoel wees, soos wanneer jy verkrag word, of is dit net meer subtiel, hierdie emosionele verkragting? Hierdie gewelddadige wegneem van iets wat jy gedink het net aan jou behoort. Hoe maklik spoel beginsels nie weg oor daardie gevaarlike grys grense nie, hoe vinnig vervaag skeidslyne nie net nie.

Geld, geld, geld. Geld – die nuwe gerieflike geduldige god. Daar was maande toe hy sy salaris netso in sy rekening laat lê het. Hy het in die binnekring gesit, knus in die warm gloed van die grypers gebaai, hy het met die knapste korporatiewe konkelkonings gehoer. Totdat hy nie meer kon nie.

Dit is nou al ’n jaar sedert hy sy tentpenne uitgepluk en alles vaarwel toegeroep het. ’n Lewe met ’n oorvloed aan besit en invloed en afleiding en verleiding te maklik gekoop. Hy sukkel met onttrekkingsimptome. Soos ’n junkie. Sukkel om aan te pas by die krimpende inkomste, die slakkepas van weke wat verbykruip sonder vergaderings en verslae, die verlokkings van boekwinkels met opwindende titels, die uitspattige marmervloere van penthouses, die adrenalien van slinks dink, die noukeurige beplanning aan strategiese slenters wat selfs in ’n hof moeilik getroef sou kon word. Die stad was ’n miershoop, ’n byekorf, ’n hoerwoud en elkeen was hier om sy pond vleis te kom eis.

Vanoggend is die pad mistig, en hy ry versigtig, want oral is daar padwerke. Hy ken die roete, baie passe en op dae met ’n skoon blou onbewolkte hemel bied dit ongelooflike uitsigte. Hy wonder wat hier sal oorbly as die planne van die regering en die maatskappye deurgevoer sou word. Ook ’n gestroopte landskap, verkrag en vir dood agtergelaat? Hy het wyd gelees oor die voorgenome ontwikkelingsplanne, vergaderings bygewoon, vrae gevra, selfs die dokumentêre fliek oor die uitwerking daarvan op mens en omgewing gaan kyk. Wat was die titel nou weer?

Die oorwegende en terugkerende boodskap is alyd dieselfde: sonder water bly hier niks oor nie, sonder water kan die maatskappye nie hierdie aarde kom eksploreer en leegsuig nie. Boer en landery en bok en skaap en werker probeer vergeefs wen teen wins. Woekerwins wat die sakke van gulsige oorsese beleggers en nog gulsiger, gewillige plaaslike politici moet vul. Intussen word daardie magiese woord, “werksgeleenthede” soos ’n wortel voor die gesig van potensiële kiesers geswaai, sokkerspanne word geborg - ’n bal om vir afleiding rond te skop te midde van die kontroversie. Op inligtingsessies word daar rojaal onthaal; die amptenary word getrakteer. Die era van die gunsloon. Hy haat dit, haat dit, hierdie opveil van gewetes. 

Alles stem hom nog meer depressief. Die moontlikheid van die naderende groot dood wat oor hierdie landstreek sy intrek sal neem. Hiér waar sy pa en dié se pa eers sukkel-sukkel geboer het, skuld moes aangaan, die aarde moes tem. Later het hulle naam gemaak, die stoetvee se bloedlyn het pryse ingepalm, was oral in aanvraag, selfs in die buiteland en die afstammelinge kon aftree. Vermoënd. En toe die keuse gemaak moes word, wou niemand verder kom boer nie. Sy broer sit in die verre koue Kanada, die naelstring finaal geknip met die moerland. Tog het hy nooit die liefde vir die grond afgeleer gekry nie, dit bly deel van hom – kleef aan hom soos sweet, soos die dood.

Wat sal hier uiteindelik oorbly? Verlate plase sonder heinings, sonder vee, sonder omgeploegde landerye, sonder aangeplante gewasse, plase met vervalle, onbewoonde opstalle, leë skure, dooie tuine, besoedelde ondergrondse waterbronne, ’n geskende ont-eerde eko-sisteem?  Oral die verval en die leuen van vooruitgang – verwese tenkwaens wat water moet in- en aanry om die nuwe boorboerdery te borsvoed, die reuse bergingstenks? Die boor wat diep en dieper die aardkors in sal beur, totdat die aar van die gas raakgeboor sou word en dit dan herlei sal word.

Sal die oppervlak uiteindelik lyk soos daardie beelde van die maanlandskap, beelde uit ’n Hollywoodfliek, die apokalips in swart en wit, ’n stillewe? Hy dink aan die donker, troostelose tonele uit The Road van Cormac McCarthy. Die sterwe is ’n morbiede ding.

Ook die geheue sterf uiteindelik – die onthou van die goeie, maar ook van die ongemaklike slegte aspekte van ’n bestaan. Hy wonder waar het die lewe vir Annerlik Jaans uitgespoeg? Moes hy nie die een gewees het wat die boerdery verder kom vat nie, hoekom het hulle nooit daaraan gedink nie?  Dit sou tóé baie wenkbroue gelig het … ongemaklike vrae veroorsaak het. Ja, dié vlek op die gewaande suiwer bloedlyn. Maar daardie gebeure behoort aan ’n tyd wat verby is, sondes van die vaders, maar is dit nie juis ook sy sondes nie? Kollektiewe skuld is die kruis van hierdie land.

Hy ry verder – die mis klaar effe op. Die radio is afgeskakel, want hy wil nugter probeer dink. Hy hou daarvan om alles te deurdink, is dit nie juis sy probleem nie? Daardie tydsame opweeg van al die alternatiewe? Moes hy nie soms net blindelings instorm nie – kop omlaag. Soos met haar? Sy was nie beeldskoon nie, maar begeerlik, iewers het ’n vuur in haar gesmeul, ook sy het ’n vonk nodig gehad. Sy’t hard probeer, tekens gestuur, onthou hy nou, maar hy het gestoei met sy eie spoke en skaduwees, miskien het sy dit as verwerping beskou, het hy gedink sy is nie goed genoeg vir hom nie? Moes hy nie net begaan het nie? Hy onthou die aand toe hy net wou, hy het in haar kamerdeur gaan staan, maar sy moed het hom begewe. Dit was nie net sy nie, daar was baie ander, tref dit hom. Dit is die storie van sy lewe, sy moed wat hom telkemaal begewe. En sy gewete wat hom soos ’n skaduwee volg.

Nou dink hy weer daaraan en begin klaar twyfel. Wat as dit skeefloop? As die impak nie sterk genoeg is om ’n suksesvolle einde aan alles te maak nie? Dan sal dit ’n fokop wees. Hy moet teen die regte spoed en op die regte plek dit doen – weer moet daar geweeg en gedink word. Selfs oor dit. Haarfyn moet jy aan die dood beplan. 

Verder begin die teer die laaste oorblyfsels van ’n bui reën toon. Die oppervlak is nat, plek-plek het water in slaggate dammetjies gemaak. Hoe welkom is die reën nie. Die droogte mergel mens en dier. Hy draai die twee voorste ruite elektronies af, sodat hy die koel varsheid deur die motor kan voel vloei. Miskien klaar dit sy gestel op - help dit hom om sy plan mooi in rat te kry.

Hy begin teen die pas uitklim, die motor verwissel outomaties van rat. Stadig durf hy die draaie aan, wik en weeg. Miskien hier, miskien nou? Dan is hy bo, die mis is weg, maar die hemelruim is van kant tot kant met donker, vuilgrys wolke gevul. Hy kan ver vooruit sien soos die pad tot doer onder teen die pas af blink. Die oppervlak is nat. Jy kan maklik gly.

Hy knip die sitplekgordel los. Dan versnel hy. Die wind waai deur die oop vensters teen sy gesig vas. Hy sien die spoedmeter klim, dit is asof die motor ligter raak. Asof daar terselfdertyd ook ’n ongemaklike gewig van sy gestel gelig word.

Hy weet wáár hy dit gaan doen. Verder is daar ’n lang draai en dan die betonpilaar van die brug wat die pad kruis. Hy kon die brug altyd van hulle plaasopstal sien, kleintyd. Hy het altyd gekyk hoe die swaar voertuie en soms motors of bakkies wat karavane sleep, daaroor ry. Daar is dinge wat hy nie afgehandel het nie, besef hy. Nie alles is met groot sorg beplan nie, tog gee hy nie meer om nie. Hierdie keer mag daar leë blokkies in die brokraaisel van sy lewe agterbly – oop spasies vir raai en wonder …

Die brug spoed al nader en hy versnel, trap die pedaal byna plat. Hy besef hy het geen beheer meer nie, die motor is in die draai, dan begin dit gly, sy vingers klou aan die stuurwiel, hy pluk dit na links.

Hy voel hoe die bande die teer verlaat ... hy is bang, besef toe eers net hoeveel moed dit verg. In ’n paar flitsende momente spoel ’n hele lewe voor hom verby – grepe, flardes, skerwe. Sy verlede is skoon – en uitgevee.

Lees ook

Verjaarsdagvers vir Breyten deur Clinton V du Plessis

Betaaldag

The post Eindes appeared first on LitNet.

Die apteek en die haarsalon, waar ek die shampooist is, is net so skuins langs mekaar. As ek mooi staan, kan ek by die apteek se vensters inkyk. Daar, so tussen die apteekrakke, sien ek Ouma, Dominee en die Joons-man met sy vier kinners wat soos orrelpypies staan.

Almal is maar hierdie tyd van die jaar in die apteek vir die verkoue, hoes en snotneusies. Ek praat nou nie hier van die snotneusies nie, want die Joons-kinners se loopneuse is maar permanent. Haal met sulke oop bekkies asem. Laat my skoon aardig voel.

My mens, toe ek later met tjaailatyd vir Ouma sommer so terloops uitvra oor die apteekstorie met Dominee en Gideon Joons, kon ek my maar gereedmaak vir lank staan by die hekkie.

“Maar kom ek begin heel voor,” sê Ouma toe vir my. En die storie beginne toe sommer soos die boeke van die Bybel, tot by amen verby.

Dis daar voor die allerlei-rak wat Ouma toe die dominee raakloop. Ouma vertel sy het sommer so versigtig in Dominee se mandjie geloer, vir incase daar persoonlike goetjies is. Jy weet, ’n apteek kan ’n persoonlike plek wees en mens wil nie iemand onnodig in die oë sit nie. Daar is mos party mense wat sommer vra wat jy koop en hoekom jy dit koop en sommer vir wie dit is ook. Ons sal nou nie name noem nie.

Ouma stap nader en groet Dominee. “Middag, Dominee. Dit is ’n verrassing om vir Dominee hier raak te loop.” Ouma het nooit, soos die ander mense, ’n aansitterigheid gehad as sy met die Godsman praat nie. Sy praat haar praat soos wat sy praat. Die paar kere wat ek die Godsman by Ouma se huis raakgeloop het, het ek darem my stem so bietjie verander vir die respekte, verstaan? Maar ieder geval …

“Middag, Tannie. Hoe gaan dit?” groet Dominee.

“Goed Dominee. Ek het net ’n paar goedjies kom kry en die Oom se voorskrif. Hy het so bietjie suiker en as hy nie sy pille vat nie dan hang sy een oog so effens, en dit maak hom vreeslik onbekommerd. Siestog, dis ’n ding wat nou so die laaste jaar of wat sy kop uitgesteek het. Oudword is nie jou speelmaat nie.”

“Siestog Tannie, ek hoop nie dis te ernstig nie. Is alles reg met die oom?”

Mmmmm, ja … ja … hum … ja … nee … alles reg met die oom … en soos Ouma oor die dominee se regterskouer kyk, staan Gideon Joons en sy vier kinners by die rak wat Lennon se doepas verkoop.

Ouma hakkel so dat sy nie ’n woord uitkry nie. Dis soos ’n brommer wat teen ’n venster vasgekeer is. Sy spartel, maar geen woord wil uitkom nie. Ouma kyk oor Dominee se regterskouer, dan vir Dominee, dan weer oor die skouer, vir Gideon Joons en sy kinners wat staan en die Lennon-medisynebotteltjies bekyk. Seker om pryse te vergelyk. Arm was hulle nie, maar o wee … suinig.

“Is alles reg, Tannie? Tannie is mos nie iemand wat met woorde sukkel nie. Hoe dan nou? Het Tannie koors of iets?” vra Dominee.

Ouma vertel sy het so effentjies nader aan die dominee gaan staan, haar oë op skrefies getrek en saggies gepraat. Ouma wou nog sê “moenie kyk nie” en daar draai Dominee sy kop om, en kyk.

“Daardie man met die velhoed op en die vier kaalvoet kinders?” vra Dominee.

“Sjuut, nie so hard nie, Dominee. As hulle eers aandag kry, vat hulle alles. Dis soos hulle sê, jy gee die pinkie dan gryp hulle die hele arm,” en sy pomp hom met die elmboog so in die ribbekas. Ouma leun nog ’n bietjie vorentoe om by Dominee se oor uit te kom en hy buk laer af om by Ouma se mond uit te kom. Hier kom ’n storie.

“Maar ek wil nie hier staan en praat nie, netnou sê die mense dat ek ’n kwaadsteker en skinderbek is, en ek praat nie oor ander mense nie. Dis nie in my aard nie,” sê Ouma inkennig. Sy laat sak haar kop so effens sodat haar ken in haar nek gaan sit.

Sien, Ouma het soms so manier om haar onderlip styf te trek en die ken te laat sak tot amper op die bors. Mens, ek het al Ouma se maniere goed leer ken. Ek weet wat sy dink as sy ’n manier van staan en gesigtrek het.

“Ja, dis reg so Tannie. Ek sal later ’n draai kom maak dan praat ons. Ek verstaan,” fluister-praat Dominee terug en knipoog vir Ouma.

Ouma stap by dominee verby, reguit na die Lennonrak toe, groet net so bolangs vir Gideon Joons en die kinners. Sy stap na die toonbank toe en betaal vir haar goed. Toe sy by die deur uitstap, tieng-tong daai klokkie en almal kyk op om te sien wie in- of uitgaan. Ouma verpes die bleddie ding. Vir wat het Mister Heyns die ding ingesit?

My mens, daai klokkie tingeling so hard dat mens hom tot binne in die hairsalon kan hoor, dis nou te sê, as die hairdryers nie aan is nie.

Ouma druk haar bril met die middelvinger op en stap ergelik by die apteek uit, reguit na die geel veertienhonderdbakkie toe. Ouma het mos daardie, soos ek dit nou sal sê, uit-die-knieg-stap. Dis ’n stap waar sy haar voet net so effentjies meer uitskiet as ’n gewone stap en dit gebeur so by die knieg se buig.

By die huis aangekom, sit sy die gas-heatertjie aan en trek die sunfilters wawyd oop in ’n poging om nog son in te kry. Sy maak ’n groot pot tee, sit die radio aan, en gaan sit so voor die heatertjie met die son wat op haar blaaie skyn. Lekker warm. Sy luister na ’n melkkosresep op die radio en skryf dit af, voordat die dominee kom. Sy soek die resep vir as Oupa se neef en sy vrou kom kuier.

Dis asof die batterye van die radiotjie in die wintermaande gouer pap word, want sy moet hom bietjie harder draai as laasweek. Sy merk die knoppie met cutex dat sy kan weet as iemand aan haar radio lol. Dit is haar radio en klaar. Dis net Saterdae wat Oupa dit nader kan trek vir die landbou-uur of die rugby. Dis al.

Dis die einde van die resep toe sy die dominee by die tuinhekkie hoor. “Aai, dat hierdie dominee nou so vasgeraak het aan my en so agter ’n storie aan is,” sê Ouma met ’n tikkie trots later vir my.

Sy stap voordeur toe en sien hoe Dominee aangestap kom. Sy weet nie of sy haarself verbeel nie, maar hy stap bietjie vinniger as gewoonlik.

“Ja, dit was net om die Joons se storie te kom haal,” sê Ouma vir my. Sy het die ding in die apteek so aangedik om seker te maak die dominee kom vir die storie.

Sy maak eers die groot houtdeur oop, dan stoot sy die sifdeur oop en loer half-lyf uit. “Kom in Dominee, dis koud. Kom sit sommer daar in die sonkamer. Die tee is klaar gemaak.”

“Dankie Tannie, hierdie wêreld is darem maar baie koud. Ek weet nie of ek daaraan gewoond sal kan raak nie.”

“Nee wat, Dominee, jy sal gou gou gewoond raak. ’n Mens raak vinnig aan dinge gewoond.” Ouma gooi vir Dominee tee in, sommer melk en suiker ook en roer dit vir hom.

“Dankie Tannie.”

“Jammer Dominee, hier is ongelukkig nie koekies of iets nie. Wintermaande is ek maar traag om te bak.”

“Dis reg Tannie, ek moet in elk geval bietjie briek aandraai met die etery. My broeke begin al effens knap sit … maar vertel my van die Joons-mense, asseblief Tannie. Ek het nog so ’n rukkie in die apteek gestaan en na die kindertjies gekyk. Kry hulle swaar?” vra Dominee en loop die ding vooruit.

Dominee skuif agtertoe op sy stoel, kruis sy bene en Ouma kan sien dat hy sy sit goed kry. ’n Sit om te bly sit en te wag totdat die storie klaar is, vertel Ouma my. Sy’t sommer gedemonstreer ook.

Nou moet ék ook bysê dat dominee ’n paar keer na my toe gekom het om ’n storie te kry, maar dan maak ek asof ek niks weet nie. In die Karoo is ek geleer jy speel nie met ’n Godsman nie. Dan sê ek maar, “Ag, Dominee moet maar die stories by Ouma gaan kry.” Dis al.

Anyway, dis maar ’n droewigheid daar by die Joonse se huis. 

“Die Joonse bly doer onder naby die Gallopkerk in ’n rooibaksteen-huis,” beginne Ouma die storie.

“Ekskuus Tannie, wat is die Gallopkerk?” vra Dominee.

“Dominee, dis mos die AGS se kerk. Waar ’n orkes speel en gespring en gedans word. Dis die Galloppers.”

My mens, ek en my suster was so paar keer daar gewees. Maar daai is darem maar te erg vir ons. Dis so asof mens spot met die Woord. Maar in elk geval, die storie gaan nou nie oor die kerk nie … dis oor die Joons-kinners.

“Dominee sien, Vinkie is maar ’n snaakse vrou. Sy het sulke gelaatstrekke soos ’n tuinmol, siestog, glad nie mooi nie en sy stap so asof sy aan die roei is. Sy is so half van die menssku-tipe en gaan nooit uit die huis uit nie. Sy stuur altyd haar man, Gideon Joons, om inkopies te doen, of om die kinders skool toe te vat en so aan. As Gideon nie kan nie, moet die middelste seun, Rudolph, dit doen. Hy’s soort van die enigste enetjie wat nog ordentlik kan praat, sonder om te blaas soos ’n gans. Maar Vinkie bly in haar huis.

“Die kinners lyk almal so ietwat simpel en stadig van begrip, veral Rudolph. Hulle lippe is almal droog en gebars, winter in, somer uit.  Ek het al vir Vinkie gesê sy moet die kinders leer om deur hulle neuse asem te haal en nie so uit die mond uit nie. Dis dit wat hulle lippe so laat bars. Dan trek Vinkie haar skouers op en sê dis maar hulle manier. Sy kan nie help daarvoor nie.

“Dominee, dan praat die kinders nog so deur die neus, so asof hulle pal ellenoids het. Ek het al op ’n keer, toe ek nie ’n woord kon hoor wat die Rudolph-kind vir my sê nie, sy neus met soutwater gespoel. Maar niks nie. Die kind het bly blaas soos ’n gans. Maar toe Rudolph so, ek skat, in standerd 4 of wat was, gebeur daardie ding in die skool. Te vreeslik gewees. Almal het daarvan gepraat.

“Hierdie storie hoor ek by die vrou van die tuisnywerheid. Sy het dit blykbaar gehoor by haar neef wat by die koöperasie werk. In elk geval, so net na die wintervakansie word die standerd 4-juffrou siek en hulle kry ’n ander juffrou in om waar te neem. ’n Vreeslike aangename juffroutjie, jonk, mooi en bedeeld.”

Ekself onthou daardie juffrou. Sy het so paar keer haar hare hier kom doen en altyd ’n ietsie ekstra in my hand gedruk as ek haar kopvel so bietjie ingevryf het met die conditioner. Ouma vertel sy het ’n slag met Rudolph gehad en die kind se punte raak toe sommer beter.

“Gideon Joons wou toe verneem na die juffrou wat so ’n wonderwerk met Rudolph verrig, en dat hy haar wil ontmoet. So gaan ontmoet hy toe die juffrou. Toe hy haar sien, val sy onderkaak tot amper op sy bors, want die juffrou is sag op die oog. Hy het breed geglimlag, so asof daar nuwe lewe in hom was. Sy Rudolph-kind kon skielik al die moeilike woorde spel wat hy nooit kon doen nie, en Vinkie het agter slot en grendel net by die huis gebly.”

Ouma skuif-skuif nader na die heatertjie en vat ’n slukkie tee.

“Moenie vir my sê Gidoen Joons het ogies begin maak vir die Juffrou nie,” vra Dominee versigtig.

“Nee, Dominee, glad nie. Hy was te dankbaar dat daar iemand is wat met Rudolph kan werk. Vinkie was ook bly en het nogal gesê die kind se slimgeit kom van haar kant af. Slim, maar vreeslik onaansienlik.”

Ouma vertel dominee het sommer aan die lag gegaan. “Haai Tannie, moenie so sê nie, kan dit so erg wees?”

“Ja, Dominee, dis vreeslik, maar nietemin. Die nuwe juffrou het haar maar min aan die skinnertonge op die dorp gesteur, omdat sy so netjies is, knap en nogal vriendelik. Sommiges het gereken sy het hierheen gekom net om man te kom vat, ’n ryk boer of ’n ding, Dominee weet?

“Maar so raak Rudolfie vreeslik lief en geheg aan die juffrou, en hulle sê vir my die juffrou was baie besorg oor Rudolph. Selfs vir hom skoene gekoop en salfies vir die gebarste lippe. Blykbaar, na skool, lank met die kind gesit en spel-lesse gedoen.

“Toe begin Rudolph pakkies met neute vir die juffrou aandra. So een of twee keer ’n week. Nogal toegedraai in ’n mooi sakkie en toegebind met ’n gekleurde lint. Die juffrou kon sien dit was ou linte wat seker van laasjaar se kersgeskenkies af kom, maar sy het nie omgegee nie. Dis die gedagte wat tel.

“Sy het die neute dan sommer in die klas geëet. As die skoolklok lui en die klas is verby, is die neute klaar op. Sommige kinders het gesê sy staan en knaag soos ’n hings wat mieliepitte eet.

“Maar die kindjie was tog so bly dat juffrou die neute geniet, dat hy sommer twee keer ’n week neute aandgedra het. Juffrou eet neute en Rudolph vaar goed in die skool. Dis so asof die kind ’n nuwe lewe gekry het. Sy het selfs vir hom klere gekoop en ’n sweetpakkie vir die winter.

“Die juffroutjie het natuurlik gedink dat hulle arm is, omdat die kinners kaalvoet is, maar Dominee, dis van suinigheid. Dis tipies daai ding van, gee die pinkie en hulle gryp wat hulle kan.”

Ouma sê die tonge was behoorlik los in die dorp. Party mense het gesê die juffrou hunker na ’n kind van haar eie. Jy weet, dat sy broeis is. Dan was daar weer stories dat Gideon Joons agter die juffrou aan is. Maar Rudolph se rapporte lyk al hoe beter, sy lippies is nie meer so gebars nie en hy trek mooi aan. Tot ou Gideon lyk of ’n nuwe lig op hom skyn, en dit alles oor die mooi, knap nuwe juffrou.

Op ’n dag, toe Rudolph vir die derde dag agtermekaar neute vir die Juffrou skool toe bring, voel sy vreeslik skuldig en verleë.

“Rudolph,” sê sy voor die hele klas,“die neute is regtig heerlik en juffrou waardeer dit tog so, maar my kind, dis nie nodig om elke dag vir my neute te bring nie. Gee vir jou mammie ook daarvan.”

Hulle sê Rudolph se ore het rooi geword van die skaamte. Hy het nie ’n woord gesê nie, maar die volgende dag was hy weer daar met ’n sakkie neute.

Daar sit Juffrou toe met haar hande in haar hare. Nie omdat die neute sleg is of iets nie, maar omdat sy skuldig voel. Sy het aangeneem die Joonse is nie baie ryk nie. Nou besef sy eers dit is uit dankbaarheid dat die kind neute aandra. Dankbaar omdat hy goed doen en goed lyk.

Wat Ouma die dominee toe verder vertel, laat my skoon ’n lamte in die knieg kry. So asof ek ’n aanval of ’n toeval kry. Nie van skrik nie, maar van lag. Jy weet, as mens so diep lag dat dit in jou maag gaan vassit. Verstaan jy?

Ouma het sommer beginne lag soos sy vertel hoe Rudolph een oggend weer ’n sakkie neute, sommer ekstra vol, vir die juffrou bring.

“Nee, Rudolph, regtig. Juffrou sal hierdie ene vat en eet, maar dis  laaste, hoor. Juffrou waardeer dit regtig, maar ek dink dit moet ophou,” het sy gesê. Sy’t die pakkie oopgemaak en weer begin knaag soos ’n hings aan mieliepitte.

Sy wou dit eers vir die kind teruggee as teken dat dit regtig moet end kry, maar toe besluit sy om dit maar te eet. Sy wou nie die kind onnodig seermaak nie.

Aai, en dat die kind geweet het Juffrou is lief vir hierdie soort neute was ook ’n wonder. Hoe sou so jong kind van neute en goeters geweet het? Toe sê sy maar net: “Dankie Rudolph, maar dis die laaste. Jy bring nie weer vir my neute nie.”

En daar praat die kind voor die hele klas: “Juffrou, dis nie ek wat die neute koop nie. Dis my pappie,” begin die kind.

“Goed, Rudolf, sit nou maar. Ons kan later daaroor praat,” keer die juffrou, want sy sien regtig nie kans dat die hele klas verder hoor hoe Rudolph se pappie neute vir haar stuur nie. Dit kon mos net ’n ongemaklikheid word.

“Nee Juffrou, dis Pappie wat dit koop, Juffrou. Hy koop altyd vir Mammie tjoklits by die Jood se kafee. Mammie het nie meer tande nie en suig net die tjoklit af. Dan sit sy die neute in ’n pierinkie om vir die hoendertjies te gee. Net voor sy dit uitgooi, vat ek dit, dan sit ek dit in ’n sakkie en bring vir Juffrou,” het die kindjie in volkome onskuld homself verdedig.

Teen hierdie tyd moes ek gaan sit van die lag, toe Ouma vir my die storie vertel. Ek wou eers sê: “Ouma staan en lieg nou oop en bloot,” maar mens sê nie vir jou Ouma sy lieg nie. Jy vat net die storie.

Die kindjie het blykbaar, opgewonde soos ’n blasende gans, bygevoeg: “Ek kan môre weer vir Juffrou bring as Juffrou wil hê.”

Lees ook

Almal van ons is op soek na iets

Pluk vir my ’n ster

The post Die Joons-kinners appeared first on LitNet.

Dit maak my die moer in, Oom. Die moer in! Ek het aangejaag en nou sit ek met die gemors. En dit gaan nog vir jare so wees. Dis wat gebeur, Oom. Dit! As jy ander mense vertrou en as jy sukkel om 'n ou geldjie bymekaar te maak, dan maak mense so met jou. Skop 'n man wanneer hy lê, sê ek altyd, Oom!

Ek wil ook graag trou en 'n familie van my eie hê, maar nou lyk dit of ek dit nooit gaan regkry nie.

Ek het 'n girl ontmoet, Oom. So 'n paar maande terug. En sy's awesome. Haar naam's Tania.

Ek wil met haar trou, maar ek het niks geld nie. Die salaris wat ek hier verdien, gaan net so na my skuld toe. Ek moes geld leen want by Sun City, toe ek daar gewerk het, het die baas my geld gevat. Mý geld! En toe verdwyn hy daarmee. Hy't gesê dis 'n belegging wat vinnig kan groei. Ek moes die bliksem nie geglo het nie. Ek was onnosel. So blêddie stupid! Nou sit ek met niks. Ek het nie eens 'n kar nie, en ek wil graag vir Tania gaan oplaai en haar iewers heen vat. Spur toe of iets, Oom weet mos. My suster wil nie vir my haar kar leen nie want ek het nie ’n license nie. Nou moet Tania se ma ons Spur toe vat soos twee skoolkinders. Dis embarrassing, Oom!

Nee, Oom. Ek kan sien sy's die een vir my, Oom. Nee, regtig.

Ja, Oom, sy's mooi. En sy's oulik ook.

Nee, my pa wil nie help nie, Oom. Dis eintlik my stiefpa en hy voel vere vir my. As hy nugter is, wil hy niks met my te doen hê nie en as hy gesuip is, wil hy net foeter. Dis nog altyd so, vandat ek klein is. Hy sal aan die suip gaan en as my kamer deurmekaar is of iets, sal hy my byna dood donner en dan vir my sê hy's gatvol om 'n ander man se kind groot te maak. Nog altyd so.

Ek kan dit mos nie help nie, Oom! Dis mos nie my skuld nie!

Kyk, ek was 'n stout bliksem en ek het swak gedoen op skool, maar ek't goed rugby gespeel. Losskakel vir die eerstes. Ek kon skop, Oom. In een wedstryd het ek twee-en-twintig punte aangeteken met die boot. Daai was die beste dag van my lewe. Dis al wat ek nog ooit in my lewe reggekry het. Eerstepan-losskakel in die hoërskool.

Nee, my stiefpa het glad nie belang gestel nie. Hy was ’n PF, in die army. Hy wou my altyd groot maak soos 'n troep. Dissipline en alles, maar ek wou nooit hoor nie. As hy gesuip was, het hy harder geslaan maar nie raker nie. Hy was te dronk! Hê, hê.

Nee, my eie pa is dood toe ek vier was. Kanker het hom gevat. Ek't hom nie juis geken nie.

My ma ly aan 'n een of ander sielkundige ding. Sy is in 'n inrigting vandat ek twaalf was. Sy gebruik meds wat haar gevoelloos maak. Ek gaan kuier maar so een keer ’n week. Party dae herken sy my nie eens nie.

Die drugs? Daai was die domste ding van alles, Oom. Dis waar alles verkeerd gegaan het. En nou moet ek die prys betaal. Vir die res van my lewe.

Nee shit, Oom, nie meer nie. Nee. Nee. Ek't dit gelos. Ek's skoon nou al vir drie jaar. Maar dit bly aan my vassit, Oom. Oral waar ek gaan, selfs al het dit niks uit te waai met die drugs nie, loop ek in 'n verdomde muur vas. Geld. Tjerries. Kar. Ek kan niks doen nie, want ek het ’n record.

Dis toe ek uit die huis ge-geepad het, wat alles begin het. Ek het weggeloop na 'n pêl van my. My stiefpa het my nie eens kom soek nie.

Wat was daai plek nou weer? Kissers. Ja. Kissers. Dis waar ek en my pêl gaan uithang het.

Oom moet Oom se kinders sê, om nooit iets van iemand te vat nie. As jy koeldrank vat, moet dit nog toe wees. Belowe my, Oom sal vir hulle sê!

Nee, daar was 'n ou wat my agtervolg het na die mensroom toe die een aand. Toe sê hy vir my, “vat 'n skêggie my ou. Net enetjie”. Hy sê dit sal niks maak nie. Ek hou aan nee sê en hy hou aan en aan. Ek sê vir hom ek het nie geld vir die goed nie maar hy sê, nee, dis verniet. Naderhand vat ek toe maar die skêg net om van die ou ontslae te raak. En toe’s dit verby.

Jis, Oom, dit laat jou só relax. En jy dans die hele aand en jy vergeet van alles, Oom. Jy vergeet van al jou probleme. Dit was so lekker. En die ou het vir my gesê dis nie erg om dit te gebruik nie. Jy moet net nie te veel gebruik nie, dan kan jy lekker party. Dit wás ook so. Ek het toe amper elke aand gaan jol by Kissers maar toe wou hy hê ek moes betaal. Daai goed is duur. Hulle begin eers goedkoop maar as hulle sien jy's ge-hook dan sit hulle die prys op. En dis net so, dan's jy ge-hook. Gou-gou dan werk een pilletjie nie meer nie. Dan het jy meer geld nodig want jy't meer pille nodig. Ek leen toe geld by my pêl maar ek kon hom nie terugbetaal nie want ek het nie 'n werk gehad nie. Naderhand wou hy nie meer vir my leen nie. Toe steel ek eenkeer van sy geld en toe vang hy my uit en skop my uit sy plek uit. Ek wou terug na my stiefpa maar dié wou niks van my weet nie. Toe gaan bly ek maar by my suster. Ek het haar geld ook gesteel maar sy het dit nie agtergekom nie. Haar man is in die polisie en ek moes lig loop vir hom.

Dis toe dat ek begin om die goed te verkoop, die skêggies, sodat ek geld kon maak om meer te koop. Ek het 'n hele netwerk gehad. Klomp ouens. Maar ek sê mos, die ouens dink dis groot geld, maar alles gaan weer net so terug in die goed in. Jy score niks nie, Oom.

Hoe meer skêg ek gebruik hoe slegter gaan dit en hoe meer geld het ek nodig. Daar was aande wat ek nie huis toe gekom het nie. My suster vra my waar was ek, dan kan ek nie onthou nie. Hulle't toe al vermoed, Oom.

Die polisie is toe al agter my aan, en my swaer is mos in die polisie en so het hulle uitgevind. Hulle't gepraat en praat maar hulle kon my nie regkry nie. Ek was al te vêr met die goed. My swaer het elke dag gedreig om my in te vat maar ek kon nie stop nie.

Dis toe, een aand, dat die polisie daar opdaag en my kom vat. My swaer het alles gereël. Ek was in groot stront, Oom. Groot stront! Ek het gedink, nou's dit verby met my. Alles is verby. My swaer oorreed hulle toe om my te help, maar dan moes ek húlle help. Ek moes hulle sê van al my dealers.

Ja, Oom, die hele works en ek moes commit om vir rehab te gaan. Toe trek hulle die klag terug en ek gaan vir rehab.

Ek het met 'n shrink moes praat. Ek vertel hom toe alles. Net soos ek nou vir Oom vertel. Net so. Maar ek het gehuil, Oom. Soos 'n kind het ek gehuil. Ek het vir hom gesê dis moeilik, want wat moet ek nou doen? Waar gaan ek nou heen? Ek is drie-en-twintig en ek het niks. Hy vra my toe wat wil ek die graagste hê.

Ek sê toe vir hom ek wil twee dinge graag hê. Ek sê toe vir hom ek wil weer rugby speel, losskakel, soos toe ek in die skool was en ôk wil ek 'n laaitie hê. Sy naam sal Hendrik wees, soos myne en my regte pa s'n. En ek gaan hom leer rugby speel, net soos ek gespeel het. Net so, sê ek toe vir daai kopdokter.

Lees ook

Etienne

Die restaurant

The post Hennie appeared first on LitNet.

Brother Ian wanted to know why I played the horses. He asked me the question at the dinner table. In the company of the whole family, he asked me. My sister looked at me momentarily and smiled. Their three teenagers, my nephew and two nieces, looked expectantly at me. I am the uncle who arrived at their doorstep during his wanderings over the length and breadth of the republic, his hair unkempt, and with his odd ways of sinning against the household code – like playing the horses.

I wondered how to answer Brother Ian. It wasn’t for nothing that he was known as “Brother” Ian. No, he earned the name because of his status in the church. He was a senior elder, and he took his calling very seriously. On Sundays, for instance, he would be up early for Bible study. Then he would enjoy the hearty breakfast which my sister prepared, and afterwards he would start to groom himself for the morning service. He saw to it that his white shirt was ironed, that his black suit was brushed properly and that the children polished his shoes. Then he dressed. Dressing was a ritual in front of the mirror, and when he eventually appeared in the sitting room to inspect the appearances of the rest of his family, he was immaculately dressed himself.

But I don’t want to be demeaning. Brother Ian was always a magnificent host – as the Bible commanded him to be. It was just that, at times, he could get up your nose with the way he endorsed and enforced the teachings of the Bible. Like demanding an explanation of one’s gambling habits.

I did not really mind being questioned about my regimes and beliefs. It was rather the intention behind the question, which I found difficult to deal with. On the one hand, you had to count your words, so that Brother Ian would not take offense. On the other hand, you had to be careful to choose your words, so that you did not paint yourself in a corner and revile yourself. If you made any mistake, you were quickly embroiled in an exhausting theological debate. And that was something I never looked forward to, especially if I was the visitor and the other had the home turf advantage and the situation demanded a sort of submissiveness from you as the guest.

What did irritate me was that I knew that he was actually trying to use the opportunity to preach, if not for me, then for the benefit of the souls sitting there at the table with me. He intended to introduce a sermon, a dialogue between the cohort of the devil (me) and God’s servant (himself). Thus his wife – my sister – and the kids were meant to hear the lamentable tale of a rambling gambler. Perhaps, the theme he introduced was more for the benefit of my sister. She, with the inclination for adventurous endeavours. She, who would stray and who had to be reprimanded. She, who would make me smile when, more often than not, she stepped over the rope and challenged him with the subtlest of smiles, or a word. Brother Ian, needless to say, then, was of the opinion that adventurous females were always going to chafe at the fibres which tie the family together. The family, which is the sacred institution of God. It is the harbour of well-being for the members. And last, but not the least, there was me, the brother who might lead his family astray.

So, I mulled over the question he put to me. Being a man of dodgy morals, I tested several explanations to submit to his judgment. Like a sinner before God, I racked my brains. I could say, Brother Ian, someone who knows horses, knows which horse in the pack will win. Ergo, there’s no gambling to speak of, when a knowledgeable man goes to the races and bets on what is clearly the best sprinter. Or, I could go to the other extreme and say, Brother, my co-punters and I have no idea which horse will win, and ergo we are just playing the horses. You know, play, like children play.

Or, I could refer to old Jonathan Shirley, a friend of mine of long standing. Look, Brother, I could say, consider Jonathan Shirley. You know why he used to be there in the betting room of the bookmaker? Do you know why? Well, let me tell you: because that was where an old guy like him, who otherwise would have had to stay in his bachelor flat morning, noon and night, found meaningful company. Come with me, Brother, and I’ll show you. But, no, I could not invite him like that. He would never enter the hellhole of a bookmaker’s betting room. So, he would never see how amicably people like old Jonathan were received in the betting room, how they loitered around and socialised. How they found company and comradeship there. Something, I suppose, which Brother Ian could never understand from where he was perched.

I could also profess that playing the horses was simply an extension of my love for horses. My teenage nieces and nephew, in whose company I found myself right then, would understand that line of reasoning. We were, at the very moment, living on a small farm where, in the darkness out there, a patient old mare was grazing in a camp. That wretched old animal was the centre of attention, as far as the kids were concerned. She ambled aimlessly with them on her back just about every day. They, if not Brother Ian, would understand that one could go to the racetrack to enjoy the sight of trained thoroughbreds being put through their paces.

But, of course, that would be avoiding the question. The question, to remind you again, was about gambling. The very act of placing a bet, where betting on horses was incidental. The point that Brother Ian was driving at was, first of all, that greed and love of money was my motive. And that was a cardinal sin!

What I did find irksome, was that he was so focused on the act. That he did not take me into consideration. My reason for betting on the horses had a very personal angle.

Let me explain: I was, I think, not corrupted by playing the horses. But that is what he thought. He could have been right, as far as other people may have been concerned. On the contrary, gambling made me dream – put the stars back in my eyes. It made me starry-eyed like the young people whom I joined around the table. On racing days, I would wake up with no prospect to light up my life. Then I went to the betting room to lay my bets. Then, and until after the races, whether I won money or not, I would walk around and say: what a lovely day, what a future I have! In anticipation of the money I was going to win, I dreamed. I dreamed of what I would buy for myself and disadvantaged people like myself: I dreamed of building myself a house and buying a car. And of travelling to faraway places I had never been able to reach and had only read about. There to smell exotic flowers and spices, and to stand in wonder before celestial castles and palaces. And I dreamed of talking to the inhabitants of these destinations, and smiling with them while watching the poet’s couples making love in doorways. And I dreamed of eating with strangers around tables like the one I was sitting at, at that moment. And I dreamed of being happy. And that is why I played the horses.

But that vision I could not present Brother Ian with. And the children had lost interest, because no answer was forthcoming, and ate their food. And I could hear Brother Ian sighing for my salvation. And my sister, who had lost interest as well, ate mechanically, lost in her own thoughts. Perhaps, if I should ask her, she would confirm that she understood, because I know that she must have yearned herself for something to make her dream again, as well. Something to set her free from the dour constraints, the chains of guilt and fear, which Brother Ian had woven around his family.

But I could never say that to Brother Ian while my feet were under his table. And, perhaps, it wasn’t necessary. Perhaps, all of us there around the table were dreamers – Brother Ian with his expectations of heaven included.

Also read

Disgust

The post Of sin and dreams appeared first on LitNet.

Dit was ’n Maandag toe een van die Joons-kindertjies, die een met die oopbekkie, by my huis aankom en sê Ouma het hom gestuur. Ouma wou weet of ek nie net haar hare wil kom rinse nie. Ek het suke los werkies maar gedoen vir ekstra geld, maar in my binneste het ek geweet dat Ouma ’n storie het wat sy wil vertel.

Ek het vinnig klaargemaak en die Jensen Violet in my handsak gedruk. Die tuinhekkie het nog nie eers behoorlik die toegaan-skreeu gelos nie, of sy skreeu dat ek maar kan inkom, die voordeur is oop.

Sy het sommer so by die bad gebuk en ek het met ’n enamel emmertjie begin spoel. Toe ons amper klaar is, sê ek sy moet partykeer so bietjie heuning aan haar hare sit, sodat dit nie so uitdroog nie, en net daar sê ek ’n ding wat haar laat lag. Sien, Ouma het so manier dat haar skouers eers begin wip dan kom die lag later uit.

“En as Ouma nou so aan die wip gaan?” vra ek ewe onskuldig terwyl ek haar hare spoel en met conditioner invryf. En so begin sy vir my die storie vertel van Fay wat oorkant haar bly met die droeë en gekoekte hare.

Dit was weer een van Dominee se kuiers wat nie ’n huisbesoek was nie, maar net ’n heen-en-weertjie. Ouma vertel dat hulle nog so oor die tuinhekkie staan en kuier, toe Fay Botes by haar huis uitgestap kom, ’n paar blaartjies van ’n bossie of ’n ding afpluk en vinnig weer by die huis instap. Fay Botes bly so skuins oorkant Ouma-hulle in die eenvoudige rooibaksteenhuisie. Ouma vertel dat Dominee eers so stadig en versigtig beginne praat as hy iets op die hart het en dis hoe hy toe die ding begin vat van Fay toe hy sê:

 “Tannie Joey, daardie dame wat hier so skuins oor die pad bly is darem ’n vreemde mens. Ek wil so graag daar gaan besoek aflê. Ek voel dit so in my gees.” Ouma vertel vir my dat dit gevoel het asof al die bloed uit haar are loop, toe Dominee oor Fay beginne praat.

“Ja Dominee, ek verstaan dis soos daai wat hulle sê, die gees wil maar die vlees wil nie.”

“’n Mens kan mos nie so eensaam en alleen deur die lewe gaan soos daardie stomme vrou nie,” begin Dominee torring aan die ding en Ouma wil die ding wegpraat.

“Ag, Dominee, los maar. Die vorige Dominee het ook probeer, maar sy het hom gejaag. Glo vreeslike goed toegesnou. Los maar.”

“Tannie Joey, vandag staan ek as 'n vriend voor Tannie. Hoe sal ek nou die hele ding benader as ek wil gaan huisbesoek doen?”

“Dominee, daardie vrou ken net ellende. Kyk hoe trek sy aan. 

Dis nie rokke of klere nie, dis lappe. Sy draai die goed om haar middel, gooi ’n lap oor haar skouers, bind ’n lap om haar kop en dan nog kaalvoet ook nog. Winter en somer. Daardie hakke is al so gebars soos ’n ou houtvloer wat nooit olie of polish kry nie,” was Ouma se woorde. Ek wou nog sê dat sy moet Vaseline en Grandpa meng en dit aan die hakskene sit, maar ek los vir Ouma dat sy die storie vertel, want ek weet hierdie is ’n lekker storie.

“Sy borsel nooit hare nie en as sy die dag dit moet doen, borsel sy net bolangs, maar onderlangs sit die koeke soos ’n vinknes. Daar moet nog net ’n klein voëltjie by haar kop uitloer, dan is dit sowaar ’n vinknes. En dan wil ek sommer in dieselfde asem sê, dat sy nie te skoon is nie, wel, ek sal nie daar tee drink nie, as ek ek dit dan nou so moet stel. Maar die ding wat almal aan die praat het, is dié dat sy so vroeg, nog voor sonop, uit haar huis kom, al is dit spierwit gekapok, om met haar plante te praat. En as jy nou haar voortuin so van naderby bekyk, sal jy sien daar groei nie blomme nie, maar net groente, kruie, uintjies, bossies en al wat 'n ding is waarmee sy toor. Dis ’n aardigheid Dominee, dis ’n aardigheid.” Ouma en Dominee loer straat-af na Fay se kant toe. So skelm loer soos wanneer ’n skoolkind afskryf.

“Niemand wil naby haar kom nie, te bang hulle word getoor. Dis net die diertjies en insekte wat oral in haar huis en tuin rondloop wat gelukkig lyk. Daar is sprake dat sy ekstra krag kry as dit volmaan is en as ek die dinge so bekyk is dit reeds nou volmaan. Maar laat ek nie my ewemens so beswadder en beskinder nie,” het Ouma gesê.

“Nee, Tannie, dis nie beskinder nie, ons moet haar help, sy moet in die kerk kom,” het Dominee gesê. Mens sal nooit weet of Dominee nou regtig wou gaan bekeer het, of net uit nuuskierigheid uit nie.Ek dink tog maar hy was meer nuuskierig.

Ouma kruis haar arms voor haar bors, vryf haar neus en trek haar oë op skrefies, en beginne vertel. Sy is hier in die Vrystaat gebore. Hier net voor een Kersfees het sy net verdwyn. Geen mens het geweet waar sy haar bevind nie. Net ek het agtergekom dat sy nooit meer uit die huis kom nie. Toe gaan kyk ek en dis toe dat almal begin soek het. Die dorp het ’n soekgeselskap bymekaar geroep en so soek hulle. Al wat man, hond en perd is, is ingespan en die veld in, maar Fay is weg.

“Vir wat? Het ek my daai dag vererg,” vertel Ouma, en dit lyk so asof sy haarself van voor af wil vererg. “Niemand traak oor haar nie, maar nou dat sy weg is, wil julle soek,” het Ouma gesê.

“Op ’n dag kry ek ’n brief in die pos en dis van Fay af. Sommer so in ’n vuil koevert op ’n vuil stuk oefeningboek se bladsy. Sy skryf toe dat sy daar iewers in die Moordenaarskaroo is en dat die grootste ellende die wêreld gaan tref. Sy skryf toe verder dat ons onsself moet regmaak, want die einde is in sig, sy sien dit. Sy het dit in die blare gelees, teeblare … maar dis ’n storie vir ’n ander dag, Dominee.”

Toe Ouma van die teeblare sê, was my nuuskierigheid hoog.

“Tannie, maar hoekom het Fay dan vir Tannie geskryf? Is julle goeie vriende?” wou Dominee weet.

“Nee Dominee, nie goeie vriende nie, maar sy is my niggie van Ma se kant af,” vertel Ouma. Mens, ek was so geskok toe ek verneem dat Fay en Ouma familie is. Jy weet, daar waar ek bly, praat die mense baie oor Fay. Ek weet van sommige mense wat al daar was vir die blare-lees, maar ek sukkel nie met bose goed nie.

Fay het intussen weer die huis ingehol soos ’n wilde bok. En ek is nuuskierig. En daar staan Ouma en ’n geskokte Dominee, voor Ouma se tuinhekkie, stom, met geen woorde te spreek en Fay Botes wat hulle beloer deur haar sitkamervenster. Dominee is toe daar weg sonder om by Fay aan te gaan.

Die volgende dag sien Ouma, waar sy in die voorhuis besig is en ’n mooi uitsig op die straat het, dat Dominee by Fay Botes se erf instap. Kiertsregop, hoed op die kop, gewapen met ’n dik Bybel onder die blad en klein vinnige treetjies. Ja, Dis van pure senuwees, dink Ouma en trek die sun filters so effens weg voor die venster. Ouma stut met haar heup teen die vertoonkas, vol gepak van wintervakansies se ornamentjies uit die wildtuin. Haar regterarm voor haar bors gevou en die linkerarm rus dan op haar regterarm sodat sy haar mond kan vashou met die linkerhand. Pure konsentrasie.

So stap Dominee met die sementpaadjie op, tot by die eerste trappies van die stoep, kyk om, stap effens terug, lig sy hoed op en skuif dit so effens terug. Dan stap hy weer agteruit, net so twee tree, kyk links, dan regs en dan weer tot by die trappie. Hy haal die Bybel onder sy blad uit en hou dit voor sy bors vas. Hy stap met die drie trappies op tot by die deur, lig sy hand en net voordat hy kon klop, draai hy om en stap weg.

Siestog, die stomme Dominee moes seker vol van die bang gewees het, dink ek. Die volgende dag weer selfde ding, totdat hy besluit het om die saak met Ouma te bespreek, aangesien dit haar niggie is.

Dis ’n week later toe Ouma haar tuinhekkie se gebek hoor en nogal die tyd van die oggend wanneer dit storietyd op die transistorradiotjie is.

“Wie is so ontydig? Dis storietyd en dan die resep,” praat Ouma met haarself. Sy het daai gewoonte gehad om so met haarself geselskap te maak. Ons almal weet dat as dit storietyd, resepte en oggend oordenking is, mens nie vir Ouma moet pla nie.

Ouma loer deur die venster en sien dat dit Dominee is, nogal in sy leeraarsgewaad. Hy stap met kort vinnige treetjies met die sementpaadjie op, verby die Pride of India-boom en die rankroos. Klim die vier trappies na die rooi stoep vinnig op, amper soos ’n kalkoen wat wil storm. Hy klop aan die deur, soos waneer jy room styf wil klop vir oor poeding gooi. Vinnige, kort kloppies.

Ouma beduie nogal so met haar hand hoe Dominee geklop het. Ouma maak die deur oop en sy sien sommer die kwellinge op sy gesig. Dalk as sy vriendelik en lig groet, gaan die kwellinge bietjie sak.

“Maar my wêreld, wat ’n verrassing, Dominee, dis nog ver van kollekteerdag af, maar kom in.”

“Nee Tannie, ek kom nie kollekteer nie en ek kom ook nie met die Woord na Tannie toe nie, maar met ’n ander ding wat baie swaar op my rus. Ek het nou al vir weke in gebed gevra dat die Groter Hand my moet krag gee, dat die Heiligheid waarheid kom spreek en dat die ewige Satan se Adder moet wyk, maar niks nie,” begin Dominee. Of Dominee daai groot woorde gesê het en of Ouma dit uitgedink het weet ek nie, maar dis hoogwoorde uit die Woord uit.

“Maar my wêreld Dominee, hoe praat Dominee dan so anders vandag. Ek ken mos nie vir Dominee as iemand wat so hoog praat nie. Hoe nou?”

“Nee Tannie, dis Tannie se Niggie, Fay. Ek probeer tog om by haar uit te kom, om haar tot bekering te bring, haar in die kerk te kry, om die Woord te hoor, maar dis asof daar ’n groot hand my wegdruk en ek onthou toe Tannie se woorde van die toordery. Ek het laasweek probeer, dié week probeer en vandag wil ek weer probeer, maar toe meen ek as ek eers met Tannie kom gesels, kan ons die ding dalk saam aanpak. Dis tog familie van Tannie.”

“Dominee, dit gaan nie baat om na haar toe te gaan nie. Ons almal het al probeer om haar in die kerk te kry, maar sy skop vas. Dit is nou al vir jare dat sy so ’n wil van haar eie het. Ouderlinge, wat nou al langbome toe is, het al probeer, diakens wat nou al ouderlinge is, dominees wat gekom en gegaan het, hulle het almal al probeer en al wat sy sê is: 'Wyk fariseër en los my uit,' dan slaan sy die deur toe. Die Ou Apostoliese profeet het selfs traktaatjies by die hope in haar posbus gaan sit. Sy het dit dan in die middel van die nag gevat en weer onder die kerkdeur gaan instoot, sonder skaamte.”

“Maar Tannie kan mos maar gaan probeer, net om die ys te breek, dan kan ek inkom en dit verder vat.  Kry haar maar net eers sag.” Ouma vertel my dat Dominee so knaend was met die storie, dat sy toe maar ingegee het. Ouma se oë trek op klein skrefies en sy vou haar hande voor haar bors, dan druk sy haar bril met die middelvinger op en sy dink.

“En nou Tannie?  Kan ek vir Tannie water kry?” vra Dominee, “want dit lyk so asof Ouma in ’n tipe van ’n trans in gaan.” Ouma het daardie manier van ’n ver kyk in die oog, so asof sy verder dink as wat dink is.

“Nee Dominee, kom sit dan maak ek tee. Sommer hier in die kombuis, as Dominee nie omgee nie,” en Ouma sit die ketel aan.

Genade, noudat ek daaraan dink. Ouma het my nog nooit ingenooi vir ’n koppie tee by haar tafel nie.  Maar ek verstaan dit tog maar op my manier. Anyway, terwyl die ketel kook, begin Dominee aan Ouma verduidelik wat sy plan is.

Lees volgende week Deel 2

Lees ook

Die Joons-kinners

Pluk vir my ’n ster

The post Fay se bekering (Deel 1) appeared first on LitNet.

Lees deel 1

“Tannie sien, as ons nou saam na haar toe gaan, kan Tannie mos die gesprek begin. Tannie kan verneem na die familie en hoe dit met die tuin gaan. As dit moet, kan Tannie selfs sê dat Tannie graag Tannie se blare gelees wil hê. Ek weet dis ’n bose ding om te doen, maar soms moet ’n mens maar alle weë kies om iemand te red.”

“Dominee, ek weet darm nie so lekker van die blare lees nie,” sê Ouma en gooi die kookwater in die silwer teepot met die swart handvatseltjie.

“Het Ouma toe Ouma se blare laat lees?” vra ek vinnig voordat sy verder kon vertel.

“Nee wag jy nou, moenie vooruitloop nie,” het Ouma my vinnig stilgemaak. Die teepot is al ingeduik en getjip op plekke.

“Kom ek skink Dominee se tee.” Ouma gooi sommer twee lepels suiker en melk in, en roer dit ook sommer. In die piering twee peanutbutterkoekies, sommer net so. Hy hou die piering met die koppie so in die palm van sy hand vas, met ’n slap buig in sy pols, om dit te balanseer.

“Dominee, kom ons pak maar die bul by die horings. Ek sal saamgaan, maar as sy ons jaag, draai ek om en loop weg. Ek gaan my nie deur ’n baie verlangse niggie laat beledig nie,” het Ouma gesê. “Sit net hier, ek kom nou,” en Ouma stap haastig-heupe die kombuis uit en los die verwarde Dominee net daar.

Dominee sluit sy oë, so asof in gebed en drink sy tee. Ouma kom terug, hare netjies agtertoe gekam, ruik soos die blommetjies en haar plathakskoene aan.

“Kom Dominee.” My mens, ek kan al in my geestesoog sien hoe Ouma vir Dominee aanpraat. En daar stap Dominee en Ouma by die deur uit, rooi trappies af, sementpaadjie, verby die Pride of India en rankroos, by die hekkie uit en straat-af na Fay toe. Ouma stap voor, nog steeds haastig, maar toe sy by Fay se sementpaatjie kom, bedaar sy bietjie en stap stadiger. Dominee net so paar duim agter haar.

“Die Gees sal met ons wees,” het Dominee saggies gesê.

“Stadig nou Dominee. Los nou maar die Gees en die Woord en die Kerk en bly net stil. Ek sal die praatwerk doen,” praat Ouma vir Dominee aan. Ouma lig haar hand en Dominee kan sien haar kneukels is spierwit soos haar vel styf om haar hand span van pure senuwees. “Soos ek gesê het, as ek gespot word, loop ek,” het Ouma my vertel.

“Dis reg Tannie, klop nou maar.” Ouma klop eers sag en stadig. Drie kloppe. Niks nie. Dominee wil iets sê maar Ouma maak hom stil.

“Sjuut, Dominee, wees stil,” sê Ouma. Klop klop klop, bietjie harder die keer. Nog steeds niks nie.

“Wat het ek jou gesê, geen maniere. Sy weet tog te goed dat ons hier is en maak nie oop nie ... Ek gaan my nie so bespotlik maak nie. Ek kan nie heeldag aan ’n deur staan en klop met die hoop iets gaan gebeur nie.” Ek ken vir Ouma as sy die dag, soos sy dit noem, duiwel vat. Dit kan ’n lelike ding word.

“Klop nog net een keer Tannie, ons is mos nou hier,” praat Dominee haar moed in. Hy hoop tog net nie dat Ouma nou sal omdraai en wegloop nie.

Klop, klop, saggies en net twee keer. Nog steeds niks nie. Dit voel asof die ongeduld in Ouma opbou en enige oomblik gaan bars soos ’n oorryp granaat wat sy rooi pitte die wêreld vol gaan uitspoeg.

“Ag nee my magtag man, jammer vir daai woord Dominee, maar ek kan nie hier soos ’n stout kind staan wat prinsipaal moet gaan sien nie,” en Ouma klop daai deur so hard dat Dominee sy ore wil toedruk, omdraai en weghol. Dit smaak my of sy die deur uit sy kosyn gaan klop.

“Fay, maak oop die deur, ek kan nie hier staan soos ’n skaap wat wag om geslag te word nie. Ek en Dominee wil jou kom aanpraat. Maak oop,” skreeu Ouma met haar mond so naby aan die sleutelgat.

En daar gaan die deur stadig oop. Fay staan in die deurkosyn. Baie lappe aan, gekoekte kop, bleek soos sneeu.

“Hallo Fay,” het Dominee heel skaflik gegroet. Die arme Dominee het seker teen hierdie tyd soos ’n riet gebewe.

“Hallo Dominee,” het Fay met ’n sagte stem gegroet. Ouma vertel my dat sy so verbaas was dat Fay nog “ge-dominee” het.

“More Fay, dis Dominee Jonkers,” het Ouma gegroet.

“More Suster,” groet Dominee met sy kerk-praat-manier vir die tweede keer.

“Kom in, ek is agter in die tuin,” het Fay nog steeds baie saggies gesê. Ouma vertel my dit het gelyk asof die stomme vrou in ’n dwaal of ’n ding is, en sy stoot vir Dominee sommer so aan die skouer vorentoe. My mens, ek sou graag ’n vlieg teen daai muur wou wees.

“Ag Vader, hou tog U hand oor ons,” bid Dominee saggies.

“Ag stadig nou Dominee, dis nie so erg nie,” en Ouma swaai haar hand woes na Dominee se kant toe. As jy my vra, het Ouma die stukkie van die teeblare sommer bygelas om die storie so klein bietjie in te kleur. Ouma vertel my toe, soos sy nou deur Fay se huis stap, trek sy strepe so dik soos voetpaaie oor die meubels, so is die stof opgegaar. Dit lyk soos ’n hele woestyn wat op haar meubels kom lê het.

Ek dink Ouma dik dit ook maar bietjie aan, maar ek sê niks. Tjoepstil stap die drie deur Fay se huis, by die agterdeur uit. En daar in die agtertuin is die mooiste draadstoeltjies, so onder ’n wilgerboom, wat sy slap takke al om die stoeltjies laat hang. Die son loer deur die takke. In ’n bedding langs ’n opvoutafeltjie is petunias geplant, aan die ander kant, die mooiste renonkels en dan fyn veldblomme, fynbos, namakwaland-daisies, pietsnotte, kambro en al wat blomsoort is.

Dominee sak sy kop effens en loer met opgetrekte wenkbroue na Ouma. Ouma wys toe vir my hoe sy maar net haar skouers opgetrek het. Ek wou uitbars van die lag van lekkerkry, maar hou dit terug.

“Suster, die blomme is besonders,” het Dominee toe maar saggies gesê. Ouma vertel my dat sy haar eers vir Dominee wou vererg, omdat hy hier sit en komplimente maak, in plaas van die vrou bekeer. Dalk was Ouma so klein bietjie jaloers omdat Dominee Fay se tuin komplimenteer. Mens sal nie weet nie. Anyway ...

“Fay, dit lyk soos ’n paradys hier agter,” het Ouma ook toe maar bygelas.

“Kom sit hier,” sê Fay en beduie na die draadstoeltjies. Ouma sê vir my dat sy net gewag het dat ’n klein voëltjie sy koppie by daai nes van gekoekte hare uitsteek. Ouma en Dominee gaan sit, so op die punte van hulle stoele. So asof hulle gereed is vir opspring en weghol.

“Dis die tuin van Eden. Dis die plek van vrede. Dis waar die mens se siel stil word,” begin Fay praat asof sy in ’n preek is of dalk bid. Ouma en Dominee kyk na mekaar. Dominee hou sy hoed op sy skoot vas en Ouma vou haar hande op haar skoot, kompleet soos mens in die kerk sal sit. En daar begin Fay teksversies opsê, so uit haar kop uit. Sy ken selfs dele uit die Heidelbergse Kategismus. Sy sing die Psalmdigters se Psalms met ’n suiwer stem. Sy bid asof die gebed vir haar geskryf is deur ’n digter uit die Bybel. Ouma vertel my dat dit vir haar eerlikwaar baie mooi was. So sonder aansitterigheid, bid Fay daar in die tuin.

Ouma vertel my dat Dominee sy kop laat sak, in eerbied, totdat sy ken sommer so op sy bors loop lê het. Ouma sluit haar oë.

“Sien, ons almal het maar ons eie kerk iewers. Julle kerk is die ou klipgebou, myne is die tuin waar die voëls na my luister, die oggendson my groet, die rooidag my troos en die blomme vir my vreugde bring. Dis hier waar ek rus kry,” vertel Ouma toe vir my woord vir woord wat Fay gesê het.

As dit iemand anders was en nie Ouma wat hierdie storie vertel het nie, sou ek reguit gesê het dat dit ’n lieg is. Ouma vertel dat dit tjoepstil was om hulle. ’n Heilige stilte. Net die klank van die voëls. Siestog, ek kan sommer in my gees hoor hoe die groenvlerkduif sing …

“My ma is dood, my pa is dood, my kinders is dood, almal is dood ... dood ... dood,” en dan die grysduif wat hom antwoord gee, “God sorre, God sorre”.

Lees ook

Die Joons-kinners

The post Fay se bekering (Deel 2) appeared first on LitNet.

Open your mouth. I want to make you happy, Clarissa. I need, want and desire you.

You are my journal, my hours, my half-commitment, my purpose crafted to cure all social ills. I am happy and content. Satisfied, fulfilled, I don’t need a man. And you will never know about my love affairs with other women. You married your sweetheart, Malcolm. You met her in high school. You called her honey child and sexy dollface, and we all loved you, and that was the last time you ever told me that you loved me. And I wanted you to tell me that you wanted to marry me. I wanted you to pull me into your ambit, your domain, your principality, and just hold me, but you didn’t. In the end, you left me for another woman. Younger scholar, sexier lover, in seedy motels in Hillbrow.

“Don’t you want to kiss me, pretty girl? Don’t you want me to put my hands down your panties, French kiss the dying light out of you and touch your small yet beautiful breasts?”

The construction men laughed among themselves, and although it was morning, Clarissa stopped to stare at her reflection in her bathroom mirror on her way out to run errands. She enjoyed walking, but today she missed Jones. 

And still the rain falls. And still I don’t eat. And still I dream of making love to him. And still I dream that their child was our child, that he named her child after me, that somehow I live vicariously through his wife. But, of course, I know it is wishful thinking, that I am only dreaming, that it is all just a part of my sinful nature to want to please him, to want to feel Malcolm inside of me, for him to hold me when I climax. But, now, all I think about is my monthly budget, taking in love with women who are younger than me, linked to the clouds in my coffee, vain, beloveds with legs that I want to stroke and caress forever, the gym-bunnies-toned arms; I want to take them on a journey to paradise for one night.

I won’t make a scene, Malcolm, I promise. I’ve found another. His name is Lewis. I lie back on the pillows in the hotel room, open my legs, make myself vulnerable, meet him halfway, for I am his red sparrow. He kisses my stretch marks, touches me here, there, everywhere, as if I belong to him. Lewis makes me cry. He thinks I’m a groovy cat. I tell him I’m a journalist first, a poet second. Outside, there are lovers on the streets; you’re with Portia, your wife; I did say I would never make a scene. I think you’re amazing. I think you’re the most impressive man on the planet. I don’t want to smile. You’re not here, Malcolm, and I miss you. When I’m with Lewis, I think of you; when he yells at me, I think of you; when he hits me, I think of you, Malcolm; when I close my eyes in the bathtub, my fingers find the heat between my legs. I eat my suppers alone in my bedroom, watching soap opera after soap opera. I masturbate in the shower in the mornings in my flatlet, where there is only room for one in the kitchenette. Dad is in a wheelchair, now. You’re in Europe, Portia is in the mansion in Summerstrand, Lewis will be here in ten minutes. He’ll smoke a joint first, before he fucks me; afterwards, I will look for something in my bag, brush my unkempt hair, tuck a stray curl behind my ear, make Lewis orgasm.

“What are you searching for?” Lewis will ask.

“Gum, my hairbrush, my mascara wand, my French perfume and my journal.”

“You’re a ray of light. You make me smile, you know that. I know you enjoyed the sex,” Lewis will say. “You’re the only woman I know of who enjoys pornography.”

“You like that about me? That I’m no Madonna? I have a friend.”

“I have a friend, too.”

“You want to come home with me. You can put it anywhere you like.”

“Talking dirty will get you everywhere, Clarissa.”

Clarissa touched up her lipstick expertly. Lewis looked at her; he was slowly getting high, but he liked to look at her, this beauty on his arm whom he felt he couldn’t quite deserve, or live up to her unattainable expectations.

“Clarissa, look at me, please.” And, at the plaintive sound in Malcolm’s voice, Clarissa turned around.

Red lipstick stained her two front teeth, but Lewis kissed her hard on the mouth.

Lewis was sleeping soundly next to her in her bedroom.

When you’re at your most vulnerable, then and only then will you admit that you love me as I love you.

You will realise, Clarissa, that all these years I’ve loved only you. Then, Malcolm took her into her arms, and Clarissa was silent.

What about your vows, Clarissa wanted to say. What about independent Portia, financially secure Portia, stable Portia?

What about her, Clarissa? I love you. Do you love me, do you even like me in the mornings?

Also read

Just our luck

The language of bougainvillea

The post Clarissa appeared first on LitNet.

Jare gelede woon ek die middernag-Kersdiens van die Rooms Katolieke-sendingstasie op my plattelandse tuisdorp by. Dis somer en muskiete vier ook Kersfees. Die wit-gekalkte kerkie hurk teen die voete van die berge. Binne is dit klein en blou geverf. Dit ruik na die lywe van gemeentelede en goedkoop alkohol waarmee die Kerstyd ingewag word. Dis bedompig, maar Maria staan stil-stil biddend in ’n donkerige hoek. Die beeld is kleiner as die ander op die terrein, maar haar kop buig ook gedienstig soos die ander. Knap voor die Kers-uur lewer die priester ’n votum. Treksang en heimwee vul sy Kersboodskap aan; selfs ook preweltrane. Geestelik gevoed en uitasem van te min suurstof, versprei ’n kollektebord deur die kerkbanke. Die bord beweeg hand-tot-hand, soms oorgeslaan en soms ’n aarselende bydrae. Die bord word gewyd aan my gegee: sente en ’n paar vergeelde natgesweete Monopoly-note.

Lees ook

Huis, woning, tuiste: Jo-Ansie van Wyk se inskrywings

The post Kollekte appeared first on LitNet.

Iets ruk haar uit haar slaap. ’n Geluid, amper soos ’n deur wat toegeklap word. Meteens is sy wawyd wakker.

Sy frons. Het sy die voordeur gesluit voor sy in die bed geklim het? Sy kan nie onthou nie. Wat is dit met haar? Hoekom is sy deesdae so vergeetagtig? Sy is mos nog nie so oud nie.

Sy sug. Haar middagslapie is bederf en sy kan netsowel opstaan en met aandete begin. Hoe lank het sy geslaap? Sy lig haar voete van die bed af.

Dan tref dit haar. Haar katte. Waar is haar katte? Hulle het rustig op die mat voor haar bed gelê toe sy kom inkruip het. Al sewe van hulle. Nou is hulle net weg. Skoonveld, soos mis voor die oggendson.

Sy spring op en gaan benoud voor die venster staan. Haar oë dwaal van die een hoek na die ander. Toe sy niks gewaar nie raak sy byna van haar kop af. Tevergeefs keer sy die huis en die werf om. Daar is geen teken van haar troeteldiere nie.

Wat kon van hulle geword het?

Sy drafstap van huis tot huis om te verneem of enigiemand haar katte gesien het. Almal haal hul skouers op. "Jammer, Liezbet, ons weet nie waar jou katte is nie."

Terug by haar eie woning gaan sy uitasem by die tafel sit. Die enigste logiese verduideliking is dat iemand ongesiens by haar woning ingesluip en die katte met die een of ander verdowingsmiddel ingespuit het.

Dit moes iemand gewees het wat weet sy knip elke middag ’n uiltjie. Maar wie sou so wreed wees?

Sy is nie juis bevriend met Damsonderwal se inwoners nie – veral nie met die norse ou Frieda van langsaan nie. Daar is nou vir jou ’n vrou wat met álles en álmal fout vind.

Sy kla oor die geringste dingetjie. Volgens Frieda loop die katte laat in die nag op haar dak en jaag haar gereeld die skrik op die lyf.

Dis die grootste klomp snert! Die katte het maniere en slaap elke aand in hul eie bed.

Die mense dink seker sy wat Liezbet is, weet nie hoe hulle agter haar rug skinder nie. Wat het dit met hulle te doen as sy op 57-jarige leeftyd ongetroud en sonder kinders is?

Sy soek nie ’n man nie. Haar vertroue in die liefde het jare gelede al ’n knou weg. En haar katte is haar kinders, want hulle is meer as net troeteldiere. Sy behandel hulle soos vlees en bloed. Sonder haar katte is sy verlore.

Sy roep die polisie se hulp in, maar hul poging lewer nie veel op nie. Aan hul lyftaal kan afgelei word dat hulle nie hierdie klag as ernstig beskou nie.

"Ons sal ons bes probeer om jou katte op te spoor," belowe ’n konstabel. "En ons sal jou laat weet hoe die ondersoek vorder."

’n Dag of wat later is daar gerugte dat ’n buurman die katte agterop sy bakkie gelaai het toe hy die lang pad Durban toe aangedurf het.

Niemand kan egter bevestig of dit wel die waarheid is of sommer net ’n storie wat uit die duim gesuig is nie.

Ná daardie Woensdag is Liezbet ’n ander mens.

Haar gesondheid gaan agteruit. Van vroegdag tot laatnag sit en treur sy voor haar kamervenster.

Diep in haar binneste glo sy haar katte lewe en dat hulle eendag op ’n reëndag huis toe sal kom.

Stadig maar seker begin die verlange soos ’n ongeneeslike siekte aan haar binneste knaag.

Liezbet sterf een nag in haar slaap sonder dat sy weet wat van haar katte geword het. Die verlange het sy tol geëis. Sy was liewer vir hulle as wat enigeen ooit sal besef.

Nagte lank het sy wakker gelê en wonder of hulle darem genoeg kos en water het en of hulle haar ook mis soos sy vir hulle.

Net ’n handjievol mense woon haar begrafnis by.

Niemand het geweet waar om haar naasbestaandes op te spoor nie. Sy was mos maar al die tyd ’n eenkantmens wat nie veel met die ander gemeng het nie.

Om die waarheid te sê, die inwoners van die plattelandse dorpie waar sy op ’n dag aangekom het, het niks van haar geweet nie.

Ná Liezbet se dood staan die huis ’n geruime tyd leeg.

Voornemende kopers kom kyk na die plek, maar niemand stel werklik belang nie. Niemand, behalwe Donald Cloete, ’n afgetrede skoolhoof.

Hy is ’n wewenaar wat op ’n dag die stadslewe verruil het om ’n boek op die platteland te kom skryf. Hy het so baie idees en weet nog nie presies waaroor sy boek sal handel nie.

Toe hy Liezbet se huis die eerste keer sien, weet hy sommer dit is net die regte plek vir hom.

Donald het van jongs af ’n swakheid vir vroue gehad. Hy was lief om die kat in die donker te knyp.

Gevolglik het nie net sy eerste huwelik nie, maar ook die tweede, derde en vierde in die skeihof geëindig.

Aanvanklik steur hy hom nie veel aan die storie van Liezbet nie, maar namate almal oor haar begin praat, prikkel dit sy belangstelling.

Toe besluit hy sy moet die hoofkarakter in sy boek wees.

Hy sal graag agter die kap van die byl wil kom en die raaisel rondom die katte wil oplos. Hy begin dadelik navorsing doen. By die polisiestasie, die biblioteek, die pastorie, oral waar hy inligting oor haar kan versamel.

Laat een aand – terwyl Donald in sy studeerkamer aan sy boek sit en werk – is daar ’n klop aan sy deur.

Hy staan onmiddellik op om te gaan kyk wie dit kan wees.

In die verbygaan skakel hy solank die ketel aan, ingeval dit iemand is wat kom skuiling soek teen die koue.

Só ’n persoon sal hy nooit kan wegwys nie.

Hy maak die voordeur oop, gereed om sy besoeker welkom te heet. In die flou buitelig kyk hy onseker rond.

Hoe is dit dan dat hier meteens niemand op die stoep is nie?

Dit kan onmoontlik sy verbeelding wees. Hy is doodseker hy het ’n oomblik gelede iemand hoor klop. Hy frons, skud sy kop en loop weer die huis in. Seker maar die ouderdom wat hom geluide laat hoor.

Daardie nag is daar ’n storm soos selde tevore. Donald lê in sy bed en luister na die weer. Hy raak onder die gekerm van die wind aan die slaap.

Die volgende oggend is die reën weg. Die wind is stil en die lug ruik skoon.

Donald is vroeg uit die vere. Hy gaan staan in die voordeur en rek hom uit.

Hy loop na buite en kyk of die storm enige skade aangerig het.

Nuuskierig loer hy oor ou Frieda se heining. Die gordyne is nog toe, so hy neem aan die ou suurknol slaap nog. Iets tref sy oog.

Treetjie vir treetjie beweeg hy nader om beter te kan sien.

Hy steek vas. ’n Knop vorm in sy keel. Kan dit wees? Is ou Frieda al die tyd die skuldige? Het sy die katte van kant gemaak en sommer in haar agterplaas begrawe?

Natuurlik. Watter ander verduideliking is daar? Die vorige nag se storm het haar geheim verklap. Die katte se beendere lê die hele wêreld vol.

Lees ook

Die koevert op die tafel

The post Kattekwaad appeared first on LitNet.

Die Joons-familie in die dorp is maar, soos my ouma van my ma se kant af sal sê, bietjie aan die eenvoudige kant. Met eenvoudig het sy nie bedoel van plein en simpel nie, maar platvloers-eenvoudig. Sommige van die kindertjies is dom-eenvoudig.

Maar Gideon Joons het ’n neef, Boek Joons, wat die klein boekwinkeltjie in Kortstraat het. Die oom het die boekwinkel nou al vandat ek verstand gekry het en dis nou al seker 46 jaar lank. Die boekwinkel het nie ’n naam gehad nie. Dis doodeenvoudig net Boek Joons se winkel. Dis al. Niks fieterjasies en dinge met stertjies bygelas nie.

Tot vandag toe nog koop ek boeke by oom Boek Joons. Hy ken sy winkel, hy ken sy boekrakke, boeke en skrywers uit sy kop uit. So asof hy met hierdie kennis gebore is. Sonder om nog op ’n masjien of elektroniese gedoente rond te tik. Hierdie boekwinkel ken nie sinne soos “Jammer, ons sisteem is af” nie, ook nie “Jammer, die krag is af” of “Die netwerk is af” nie. Nee, in Boek Joons se winkel koop jy boeke, op die ou manier.

Die boekwinkel het ’n spesiale reuk aan hom. As ek dit in eenvoudige taal kan stel, dis die reuk van ou boeke, potlode gemeng met die reuk van ’n kromsteelpyp en jare se Springboktabak. Oom Boek se kromsteelpyp het heeldag so slapperig in die hoek van sy mond gehang en hy kon praat met die pyp in sy mond. As hy die pyp aan die stook sit, het die steel na die middelkant van die mond toe beweeg en dan blaas hy regte egte tabakrook die winkel vol. Blou wolkbolle sê ek vir jou.

Daar is dae wat ek sommer net ’n boek gekoop het, net om die reuk saam met my te vat. Die reuke het in elke boek se blaaie, hoofstukke, voorblaaie en agterblaaie ingetrek. Oral, sê ek vir jou.

Die boekwinkel se rakke was vol van liefdesstories, opmaakstories, Afrikaanse gedigte, kinderstories, “grootmensboeke” soos hy dit genoem het en dan was daar nog Adoons-hulle, Bollie en inkleurboeke.

Op ’n dag vra ek vir oom Boek hoe het hy al die boeke se name, skrywers en stories so in sy kop in gekry? Hoe weet hy waar is die boeke op die rakke? Hoe weet hy wat in die boek aangaan, so asof hy elke boek in daai rakke al 4 keer deurgelees het? Praat die boeke dan met hom? Het ek sommer so in een asem gevra.

“Kind, oorlat boeke nog boeke in my hande is.”

“Hoe meen Oom dan nou?” Hy glimlag met die een kant van sy mond en die pyp wip in die ander hoek van die mond. Ek vra toe maar nog ʼn vraag: “Hoekom ruik boeke soos hulle ruik?”

“Oorlat boeke ’n mens se reuk aanvat.” Oom Boek sê vir my dat daar in die linkerkantste hoek, heel onder, baie mooi boeke is. Ek moet daardeur kyk. Ek stap deur die rakke tot agter in die hoek, gaan sit op ’n baie ou houtkissie en blaai deur die boeke. Ek verkyk my aan die woorde. Ek vryf oor die voorblad, bekyk die agterblad tot die nek van die boek.

Ek hoor hoe oom Boek ’n vierietjie trek om sy pyp brand te maak. Ek sien die rookbolle bo die rakke soos donnerwolke hang en tussen die klomp boeke in die hoek kry ek ’n skryfblok. In die houtkissie waarop ek sit, is ’n paar potlode, ’n skerpmaker en ekstra tabak. Ek maak die dekseltjie van die kissie oop en haal ’n potlood uit. Dit ruik na hout, lood, boek en tabak. Ek gaan sit plat op die vloer en gebruik die houtkissie as ’n tafeltjie en begin skryf.

Toe ek ’n paar blaaie vol geskryf het, maak ek die houtkissie se deksel oop, sit die potlood terug, trek ’n paar boeke uit die rak en steek die skryfblok agter al die ander boeke weg. Net vir in case.

“Kom jy reg?” vra oom Boek.

“Ja, dankie Oom.”

“Gaan jy iets koop?”

“Nie vandag nie, Oom.”

“Nou maar goed, kom môre weer.”

Ek groet en drentel sleepvoet by die winkel uit. My ma was altyd tog so aan oor die sleepvoet gelopery. Net om die draai is daar ’n koffiekêffie. Dis maar in my natuur om by ʼn kêffie in te stap, al lus ek nie koffie nie. Mens gaan mos maar net in. Maar die boekwinkel se reuk sit in my neus. As ʼn reuk eers in jou neus kom nesskop het, bly hy daar. Reuk het mos maar ’n manier om aan ’n mens vas te klou soos ʼn klein apie aan sy ma. Die waiter wys vir my ’n sitplek waar ek moet sit en bring vir my koffie in ’n mooi koppie. Met koue melk.

Met die wat ek so om my rondkyk, sien ek net mensekoppe onderstebo sit (ek dog eers hulle bid) besig met fone, rekenaars en goeters wat ek nog nooit eers gesien het nie. Sommige mense praat nie met mekaar nie, maar ruk en pluk en beitel behoorlik met die elektroniese ding.

Sommige mense sit en suig aan ’n ding wat soos ’n sigaret lyk, maar dit werk met ’n battery. Ek verkyk my aan die bolle rook wat dit maak, maar dit ruik nie na oom Boek se pyp nie. Die elektroniese goetertjies waarin die mense so staar, ruik ook nie soos oom Boek se boeke nie.

Ek roep die waiter nader en vra of ek gou kan uithol. Ek sal nou terug wees en sal hy sommer ʼn ogie oor my sak gooi? Hy knik sy kop toe heel ordentlik, maar hy sprak geen sprook nie. Ek sit die piering op my koppie sodat die koffie darm nog warm is teen die tyd wat ek terugkom.

Ek draf by oom Boek se winkel in en vra: “Kan ek asseblief ’n boek leen, Oom?”

“Jy kan. Watse boek?” en die pyp wip.

“Die een wat die meeste na Oom ruik.”

“Dis hierdie een wat ek nou lees, bring hom maar later terug.”

Ek vat die boek en hardloop terug koffiekêffie toe. Daar in die kêffie maak ek die boek oop, druk dit teen my neus vas, trek die reuk in tot diep in my longe, proe aan die koffie en vergeet van almal om my.

Die volgende dag gebeur alles weer dieselfde. Nadat ek ’n paar bladsye in die skryfblok geskryf het, leen ek weer die boek by oom Boek, kêffie toe, ruik, proe die koffie en gaan huistoe. So het dit aangehou vir maande en op ’n dag sê oom Boek Joons: “Jou gedigte is mooi. Jou gedigte ruik na tabak en potlood. Jou gedigte ruik na my winkel. Jou gedigte ruik na boek. Jou gedigte is mooi.”

Dis net die ene gedigte voor en gedigte agter. Nooit het ek geweet dat oom Boek Joons weet dat ek gedigte skryf nie, en nooit het ek geweet dat hy dit lees nie.

“Kind, vat maar hierdie boek wat jy altyd by my leen. Dis joune. Bêre hom mooi.”

Ek het daardie boek op die houttafeltjie langs my bed gesit en hom laat ooplê sodat die reuk nie verdwyn nie. Daardie aand toe ek die lig afsit en ek lê in die donker en ruik oom Boek Joons se boek, wonder ek of die mense wat so besig is met ander goetertjies ook nog boeke ruik? Dalk nie. Maar snags as die dorp stil word en almal gaan slaap, steek oom Boek eers ’n kers aan, dan sy pyp, en gaan sit in sy boekwinkel, in die agterste linkerhoek en lees my gedigte.

Op ’n dag toe ek weer by oom Boek wou gaan kuier, is die winkel toe. Meneer Adams wat die vis-en-tjips-winkel langs die boekwinkel bestuur, vertel my dat die engele vir oom Boek kom haal het. Hulle vermoed so in die oggend-ure. Sommer hier in sy winkel, agter in die linterkantste hoekie. My hoekie. Ek skrik.

“Mag ek ingaan?” vra ek.

“Ja, meester, ons kan by die agterdeur ingaan. Ek het nog ’n sleutel daarvan wat hy vir my gegee het vir in case.” Ons stap in en ek ruik vir oom Boek. Ek ruik sy pyp. Ek ruik sy boeke. Ek ruik hom. Agter in die linkerkantste hoek waar hulle hom dood gekry het, lê my skryfblok vol gedigte met ’n nota wat hy geskryf het. Die nota lees dat as die Engele hom die dag kom haal, dat ek maar die boekwinkel moet oorvat en daarmee voortgaan. Net so.

Nou rook ek maar ook kromsteelpyp en regte tabak. Ek skryf met regte potlood, net soos oom Boek Joons. En soms sien ek vir oom Boek so tussen die boekrakke deurslenter, wys met ʼn krom vinger na ʼn boek en sê, “Lees hierdie ene vandag.”

Ek haal die boek dan versigtig uit die rak, ruik daaraan en maak op ʼn bladsy oop en lees ʼn stukkie. Al is dit net twee lyntjies, maar in daai twee lyntjies praat oom Boek met my. Dan weet ek dat hy hier iewers is en soms sien ek hom tussen die “grootmensboeke.”

Lees ook

Die Joons-kinners

Bazil en die bazaar

The post Oom Boek Joons appeared first on LitNet.

Aspoestertjie

Sy staan in die donker. Haar rokkie net lank genoeg om toe te hou. Die lewe is haar Stiefmoeder. Haar stiefsusters Noodlot en Armoede. Die Goeie Fee huiwer oorkant die straat; hy hanteer sewe meisies in hierdie blok. Sy stap uit na elke kar wat stop, klim in, keer weer terug; op die Fee se bevel. Soms met kneusmerke wat sy onder stowwerige grimering wegsteek. Elke aand wag sy op die prins wat hou van hoe haar lippetjies, glinsterend soos glas, om hom pas. Wat haar in sy kar sal laai en vir ewig wegvoer na sy voorstedelike paleis.

Sneeuwitjie

Sy bly maal in my kop, die hoogmoedige swartkop buurvrou van my jeug. Na haar egskeiding het sy alleen gebly, haar gewese man finansieël verwoes. Sy kon eet, hoe gulsig kon sy nie eet nie; wulpse vrugte het smeulend tussen haar wye mond se lippe verdwyn. Soms was sy afgunstig; “Is sy mooier as ek?” sou sy vra. As ek nie vinnig genoeg anwoord nie, is ek woedend toegesnou. Sy het lui op die bed uitgestrek, spelend soos ’n kat, my aan die hand gevat en haar bronstige tuin ingelei. Ek, haar prins op sestien, haar sewende doodsonde. 

Rooikappie

Sy huppel tot by Ouma se voorhekkie. Sy neurie oppad na die voordeur. Dis ouma se nuwe kêrel wat oopmaak. Sy blommetjieshemp en jean is aangeverf. “Kom binne” sê hy, “jou ouma is nou-nou hier.” Sy sit op die rusbank, drink die aangebode koeldrank. Sy sien sy groot oë op haar. Sy groot hande vat aan haar en die lippe van sy groot mond vee oor haar willose lyf. Dan voel sy sy byl. Alles word rooi. En sy weet, wéét: Ouma kom ook nooit weer terug nie. En die houtkapper het lankal in die rivier van vergeet verdrink.

Repelsteeltjie

Die dwerge is vir dekades uit hulle modder- en strooihuise geneem om goud te spin vir die konings. Goud, steenkool, platinum, yster … dag en nag het hulle gespin. Sonder rus, sonder ophou. Hulle moes in gate bly, soos rotte. Die konings het ryker en ryker geword, hulle kastele groter, die skildmure hoër. En eendag, skielik, het die dwerge voor die skanshekke gestaan en die eersgeborenes, al-geborenes geëis. Die konings wou probeer onderhandel, maar het nie die dwerge se name geken nie. “Ons eis staan!” het die dwerge geskree, “ júlle kinders; ons het óns s’n nooit geken nie.”

Die prinses en die ertjie

Die prinsessie het op die bed gelê toe hy inkom. Sy het hom nie verwag nie. Met koerwoordjies het hy haar hart verweek en haar van die dun matrassie se knoppe laat vergeet. Later, toe hy loop, het sy alleen gehuil. Sy het nie geweet van die ertjie wat hy by haar gelos het nie. Maande later het die ertjie uitgeval en verander in ’n skreeuende draak wat moet eet, altyd moet eet en trek aan haar seer tepels met oorgeërfde drif. En sy het hom gebêre onder tien matrasse totdat sy asem verdwyn het.

Hansie en Grietjie

Hansie en Grietjie is net so gelos,
Sonder water, sonder rigting, sonder kos.
Diep-diep in die groot stedelike bos.

’n Tante kom verby, sonder tande,
met sekelvingers en verdorde hande,
kom saam, verdwaal is ’n vreeslike skande.

In haar huis van baie koek en koeldrank,
Ruik hulle aanvanklik nie eers die stank.
Ou sweet, lank verdwene wasems, hang vrank.

En hulle was en stryk en stof en vee
Vir leë beloftes en koue tee
En stadig gee hulle harte mee.

Eendag, met mes en byl,
Verwerk hulle haar tot huisvuil
En leef voort, gelukkig en geil.

Lees ook

Julio Agrella skryf 101 limerieke vir 2019 se verkiesing

Ses verse in drie liriese middeleeuse style

The post Ses eietydse mikrosprokies appeared first on LitNet.

Ulrich en sy Vriend is beide onderlê in die aardwetenskappe en het kort voor aftrede besluit om hulle nuuskierigheid uit te brei na ʼn ondersoek van die heelal. ʼn Middelslag-teleskoop (Schmidt-Cassegrain 4.5-duim-lens) is aangeskaf wat uiteraard gedeel gaan word, want hulle is ook spaarsamige mense. Ondanks die effens lomp driepoot het die naam Schmidt Ulrich oortuig dat dit ʼn goeie produk moet wees. Die keuse van ʼn geskikte plek om die ruimte te bestudeer, was eenvoudig. Sutherland in die Karoo met sy wêreldberoemde sterrewag, was duidelik die aangewese plek. Dit is daar waar die najaarsnagte so skoon en helder is dat ʼn mens tot kort duskant die hiernamaals kan sien, is al grappenderwys opgemerk. Sommige bemarkingsgerigde sektariese groepe beweer dat hulle op ʼn besondere helder aand al ʼn kort voorskou daarvan gesien het. Die versiende kurator van die sterrewag, prof dr Vladimeer Otjokopf ( ʼn post-struggle-dankie-sê-aanstelling vanuit ʼn destydse Oosblokland) het met sy diep stem en vreemde aksent op nasionale televisie verduidelik dat dit onwaarskynlik is dat van die sektariese groepe dit wel kon gesien het. Daar is in hoogs tegniese terme aangedui dat die huidige tegnologie en veral die optiese gedeelte van die teleskoop nie daartoe in staat is om so ver te sien nie. Soos ʼn ware wetenskaplike, wat altyd ʼn agterdeur ooplaat, het hy bygevoeg dat met die astronomiese ontwikkeling van kragtige rekenaars en gevorderde lensstelsels, is die moontlikheid nie uitgesluit dat dit in die toekoms en selfs relatief nabye toekoms, wel kan realiseer nie.

Die doel van Ulrich en sy Vriend was egter nie om die uitstappie ʼn geestelike ervaring te maak nie, maar om meer te leer van die geheime van die buitenste ruimte. Toelating tot ʼn kamp op die plaas Onverwachts, net suid van Sutherland, is met die eienaar Kepler van der Merwe gereël. Die noordelike helling van ʼn lae koppie is uitgesoek as die ideale opstelling vir so ʼn sterrekykery en teen sonsondergang was die twee in hulle stellings. Ulrich, wat ietwat meer tegnies aangelê is, het die teleskoop opgestel en georiënteer in die regte rigting. Met groot presisie is die fynere verstellings gemaak om optimumgehalte beelde te verseker. Kampstoele met ‘n tafel en noodbeligting is netjies en ordelik in ʼn halfmaan gerangskik en die geel 1970-kombi-bussie (Ulrich koop hoofsaaklik Duitse produkte want dit is net soveel beter) is strategies opgestel om die snydende suidewind te keer ingeval dié laatnag sou opkom.

Ulrich het die selfopgelegde voorreg om eerste te kyk. Daar is deurlopende kommentaar gelewer oor die verstommende beelde en kort-kort is daar kantnotas gemaak in die handleiding “Discover the Universe – a pocket guide for the serious amateur“ vir latere verwysing. Intussen het Vriend hom gemaklik gemaak in een van die kampstoele. Sorgvuldig het hy ʼn splinternuwe panfluit uit sy rugsak gehaal, nog in sy oorspronklike verpakking. Hy het redelik ervaring van ʼn agt-pypie fluit maar sy nuwe aankoop is die professionele model, ʼn Planschke G, met ʼn volle vier-en-twintig geel bamboespypies. Hierdie model sluit ook halwe note in, so à la Gheorghe Zamfir, die befaamde Romeense fluitspeler. Sy heupflessie het die nodige vloeistof om die lippe te olie, want so ʼn geblasery half verby die bamboes kan selfs tot koorsblare lei. Die olie help ook om die liggaamstemperatuur in stand te hou, want in hierdie wêreld kan dit koel word teen die laatnag. Ulrich is gesondheidsbewus en ‘n geheelonthouer. ʼn Thermosfles met warm Sederbergse heuningbostee is voldoende en word aangevul met ʼn reeks eksotiese neute en sade, alles anti-oksidante teen die aankomende veroudering. Vriend is anders ingestel, hy kan maar oksideer of oproes soos hy tergend daarna verwys en sy cholesterolprobleem word versoen met ʼn paar repe maer  volstruisbiltong.

Terwyl Ulrich die wondere van die buitenste ruimte waardeer, begin Vriend opwarm deur toonlere van links na reg sen dan weer terug oor die pypies te hardloop. Aanvanklik sukkel dit en daar word gereeld gestruikel oor die  halfnote. B-mol bly ‘n hardnekkige een om raak te blaas. Maar met die hulp van nog ‘n titseltjie olie word die 24-pyp monster stadig getem en dis nie lank nie of die mooiste en suiwerste klanke trek die lug in. Die repertoire is nog  beperk en Beethoven se Maanlig-sonata, gelukkig net die eerste beweging, word oor en oor geoefen. Die herhalings  val Ulrich goed op die oor, hy hou van die Duitse meesters.

In die verste onderste punt van die kamp staan ʼn volstruismannetjie buite sig van Ulrich en Vriend. Hy is een van die min volstruise wat die virus-slagting van die vorige jaar oorleef het en is rateltaai, maar gefrustreerd. Deeglik bewus van die vreemde bewegings in die kamp trap hy effens ongeduldig rond. Solank hulle net nie met sy nagrus sukkel nie sal daar vrede wees, beloof hy ingedagte. Toe alles stil en rustig raak, word dit tyd om sy nek neer te lê. Met sy een oog half oop en die ander toe, ʼn voël weet nooit wat die mense daar anderkant kan aanvang nie, gly hy droomland binne.

Die laaste jaar of wat was sy drome maar saai en teleurstellend. Altyd oor dieselfde vaal wyfie met die lang wimpers en dieselfde verloop van sake. Dit is ʼn geflankeerdery op ʼn afstand en nog voordat daar van ʼn betekenisvolle verhouding gepraat kan word, verdwyn sy soos mis voor die son en word sy nog een van die virus-slagting statistieke. Vanaand was geen uitsondering nie, of so het hy gedink. Dit was weer dieselfde vaal wyfie, lang wimpers en al, maar dié keer met agtergrondmusiek. Strelende blaserige klanke trek oor die vaal vlakte en dit lyk of die wyfie swewend nader kom. Met haar bek effe oop en oë halfmas voel dit asof sy met ʼn hees stem (dalk die eerste tekens van die virus, dink hy pessimisties) onverstaanbaar maar tog verleidelik met hom praat. Sy wink hom met ʼn grys wollerige vlerk in haar rigting. Eers twyfel hy aan die werklikheid van wat hy sien, maar die musiek en haar hees stem hipnotiseer hom tot beweging en haar ydele bevel word gehoorsaam. Sy vere word netjies reggeskud met net genoeg wit wat onder die swart uitsteek om op sy beste te lyk. Met afgemete treë beweeg hy, soos ʼn slaapwandelaar, stadig in haar rigting. Tergend sweef sy voor hom uit terwyl die musiek meer duidelik en mooier word. Hy slaan oor na ʼn swierige drafstap en later word dit ʼn naelloop, met die vlerke gesprei vat hy net hier-en-daar grond om meer spoed op te tel, want dié keer gaan hy haar vang.

Die stop van die musiek en die verdwyning van die vaal wyfie het gelyk gebeur en skielik bevind Mannetjie hom agter ʼn kombi teen ʼn skuinste in die kamp. Die wakkerskrik en ontnugtering was ewe traumaties. Met rukkerige kopbewegings kyk hy verward om hom rond. Sy oog val op ʼn vaal figuur so vyftig meter of wat voor hom. Dit wil lyk soos ʼn volstruiswyfie maar die vere is te yl en die geluide wat dit maak, onbekend. Onseker of hy droom of die werklikheid ervaar, besluit hy genoeg is genoeg en dit maak nou ook nie meer saak hoe sy lyk nie. Hy slaan sy linkergroottoonnael die klipperige grond in en bestorm haar met ʼn ooglopend wilde maar beheerste vermakerigheid.

Onbewus van die gebeure wat agter die kombi afspeel, bly Ulrich vasgenael kyk na die uitspansel. Om so gebukkend agter die teleskoop te staan gee sy rug opdraende en die vinnig dalende temperatuur dra nie veel by om die pyne te verlig nie. Vriend het besluit om die panfluit ʼn blaaskans te gee en is besig om sy lippe te diens vanuit die  heupflessie. Sy gedagtes maal rondom nuwe musikale toevoegings tot sy repertoire en sy toenemende selfvertroue laat hom besluit om weg te beweeg van die klassieke na die meer moderne genres.

Dit is onduidelik wie vir wie eerste gesien het of wie die grootste geskrik het, maar die gefladder en gebrom van die aankomende volstruis het Ulrich laat opkyk vanaf die teleskoop.

Met sowat twintig meter tussen hulle word daar direkte en deurdringende oogkontak gemaak. Mannetjie, nou meer verward as ooit, skrik toe die wyfie opstaan sonder haar nek wat oënskynlik parallel met die grond bly staan. Hy twyfel vir ʼn oomblik en met hernude ywer, maar die keer goed befoeterd, storm hy op ʼn stomgeslane Ulrich af. Die mannetjie se wyfeling het Ulrich ʼn geringe voorsprong gegee en hy het besluit om die veiligheid van sy kombi op te soek. Die twee het byna gelyk by die voordeur van die voertuig aangekom met Ulrich ʼn kort-kop voor. Die deur word oopgepluk en met sy bolyf duik hy oor die voorste sitplek. Daar was nie genoeg tyd om sy onderstel ook binne te kry nie, want met ʼn gefladder stamp Mannetjie die deur toe. Halflyf in die kombi en sy kop net-net vensterhoogte kyk Ulrich die volstruis vas in die oë en vinnig word ʼn oplossing bedink om uit die penarie te kom. Daar word op ʼn diplomatieke roete besluit, dialoog, want hy is ook ʼn diereliefhebber. As hy twee weerbarstige Duitse herdershonde tot orde kan praat, is hierdie uitgegroeide prehistoriese hoender kinderspeletjies. Praat kan hy, dis immers sy werk as lektor en daar is al spottenderwys na hom as ʼn monoloog in plaas van ʼn geoloog verwys. 

Hy begin stadig, afgemete in taalkundig-korrekte Afrikaans met ʼn effense aksent soos ʼn predikant wat in Nederland gestudeer het, met die voël te praat. Eers oor koeitjies en kalfies en daarna simpatiek oor die klein volstruisies en hulle toekoms in die Karoo na die vernietigende effek van die onlangse virus-epidemie. Dit lyk of Mannetjie begrip het vir die situasie en dit wil-wil voorkom of hy met kop effens skuins, instemmend vir Ulrich knipoog. Sodra hy egter die deur wil oopdruk bied Mannetjie weerstand en begin die gesprek van vooraf. Die mooi empatiese woordjies word nou vervang met ʼn meer gebiedende aanslag. So ʼn “weet jy wie is baas hier?” maar die voël reageer nog steeds nie. Met die spanning wat oploop, slaan Ulrich instinktief oor na Suidwes-Duits, die Kaiser se Duits. Die versoek om pad te gee, word nou ʼn bevel en die woorde volg op ʼn staccato manier opmekaar, een toonhoogte hoër en byna luidkeels. Mannetjie is duidelik nie ingenome met die stemtoon nie asook die manier waarop daar van hom en sy voorvaarders gepraat word nie. Hy is besig om stadig maar seker sy humeur te verloor. Sy drukkery teen die deur word meer heftig en hy trap-trap met sy skerpgemaakte linkergroottoonnael na Ulrich se bene.

Dit is duidelik dat die dialoogbenadering nie gewerk het nie en nou, baie benoud, skree Ulrich vir Vriend om dringend iets te doen. Vriend het die situasie stomgeslaan dopgehou en Ulrich se noodkreet ruk hom tot besinning. Die eerste waaraan hy dink is sy panfluit, hy gaan musiek maak en dalk trek hy die voël se aandag weg van die kombi af. Die olie is onnodig want die angs laat sy speekselkliere op ʼn knop trek en die oorvloed laat dit klink of hy die fluit soms onderwater speel. Hy spring weg met Sarie Marais, want dit is plaaslik en almal ken dit. Die voël reageer nie en hy besluit om op te staan en die pas te markeer met knieë gelig tot byna onder sy ken, op die maat van die musiek. Hopelik kry die voël die boodskap dat hy moet begin saamloop. Sonder enige reaksie van die voël se kant af, besluit hy om internasionaal, maar tog landelik te gaan en sit in met The Sound of Music. Nou met sy bolyf al swaaiend hoop hy die voël gaan aangetrokke tot hom voel en word hy dalk verruil vir Ulrich. Uit desperaatheid met ʼn byna histeriese Ulrich in die kombi bring hy sy musiek terug na suidelike Afrika met ʼn keurspel van die Duitswes-lied en Aanstap Rooies. Die tempo is nou vinniger en militaristies. Hy besluit om vooruit te marsjeer en hoop die voël volg hom. Dit het al voorheen iewers anders gewerk, maar met muise onthou hy. Detail is nou van minder belang. Met die panfluit netjies voor hom, rug reguit en knieë hoog, marsjeer hy al spelende eers om die kamptafeltjie en daarna die veld in en die donker nag binne. Die oefening is meerdoelig. Eerstens om Mannetjie te laat aantree en die veld in te marsjeer en tweedens om self ʼn beskaafde uittog te maak, weg van die gevaarsone. Dit is duidelik hier kom groot moeilikheid.

Mannetjie het die musiek met misnoeë aangehoor, veral met die nag se verraderlike gebeure nog vars in sy beperkte geheue. Hy het besluit hy laat hom nie ʼn tweede keer vang met die fluitjie nie. Met die fluitspeler die nag in en Ulrich aan sy lot oorgelaat kan hy sy volle aandag aan die situasie gee. Daar word met mening ingeklim en die trappery word nou lelik. Met sy been wat aan flarde getrap word, besef Ulrich desperate maatrëels is nou nodig, want hier gaan hy nie lewendig uitkom nie. Die kombi-venster word saggies en stadig oopgedraai en voordat Mannetjie besef wat aangaan, gryp Ulrich hom aan die nek met die een hand. Hy vat hier en vat daar en wurm hom uit die kombi. Die volgende oomblik staan hy buite met beide hande om Mannetjie se nek. Met byna bomenslike krag begin hy sy wurggreep verstewig terwyl Mannetjie trap vir sy lewe. Met ʼn swaai van sy lyf weg van die pote kry hy die nek in ʼn halwe Nelson, ʼn greep wat hy onthou uit sy dae as stoeier in die laerskool. Hy dwing die ondier grond toe en half bo-op hom klou hy tot die voël se veglus begin meegee en finaal oorgee.

Met Mannetjie buite weste word ʼn vinnige opname van die skade gemaak. Veral die linkerbeen lyk gehawend en hospitaal toe, die naaste een, is al uitweg. Vriend jaag met die kombi dat die klippe spat en terwyl Ulrich byna buite beheer ronddobber op die middelste sitplek en sy linkerbeen probeer horisontaal hou. Dit is onduidelik waarom dit horisontaal moet wees, maar hy onthou vaagweg dat die Suid-Afrikaanse Noodhulpliga se gids aanbeveel dat beseerde bene horisontaal gehou moet word of in ernstige gevalle, teen vyf-en-veertig grade die lug in. Gelukkig word die plaaslike kliniek gou opgespoor. Die assistant-leerling-verpleër aan diens, Herklaas Paulse, het die voertuig al van ver hoor aankom en toe die kombi stop, is hy gereed om te help. Dis sy tweede pasiënt hierdie maand op nagdiens en hy is ywerig om soveel as moontlik ervaring op te doen. Ulrich is versigtig na die ondersoektafel gehelp en die aan-flarde kakiebroek is behendig weggeknip om die skade bloot te stel. Herklaas sis-fluit deur die gaping waar sy twee voortande eers was. Die rooi-pers bebloede been wat duidelik aan die swel is, val buite sy gebied van kundigheid. Die aandklasse wat hulle op Laingsburg bywoon het, het die menslike liggaam tot net bokant die naeltjie gedek en eers volgende jaar vat hulle dit ondertoe. Dit sukkel soms om die Kubaanse dokter te verstaan en so tussen die Spaanse Engels en sy Karoobegrip van die taal, raak daar soms van die inligting verlore. Dalk het hy al iets oor bene gesê, maar dit is duidelik nie iets wat in hierdie geval gaan help nie. Die opdrag wat hy het, is duidelik: in komplekse gevalle moet Staf Matjie (voorheen Meitje) Links, onlangs oorgeplaas vanaf Garies, op die dorp gekontak word. Na die vorige oggend se minder suksesvolle inspeksie-besoek van die distriksgeneesheer is haar Namakwalandse humeur aangetas en wil hy nie graag sy loopbaan op die spel plaas deur haar in die vroeë oggendure ook nog lastig te val oor ʼn been nie. Soos ʼn gesoute geneesheer neem hy self die besluit. Die pasient word verwys. Die been word so losserig verbind en met ʼn panado in sy kies vir die pyn en een in die hand is Ulrich terug die kombi in. Vriend skiet sommer grondpad Tankwa Karoo deur en Ceres oor Stellenbosch toe.

Die dokter aan diens in die kliniek was eers onseker of hy die twee stowwerige en onvas manne wat uit die kombi rol moet opneem of hulle wegwys met ʼn geestelike traktaatjie. Die noodgeval is egter gou behandel en Ulrich is dadelik opgeneem. Vriend is inderhaas terug om van die agtergelate toerusting te gaan haal. Die dooie volstruis het vreedsaam in die oggendson gelê en in sy lang nek, so word beweer, was daar ʼn skuifknoop wat hom vermoedelik versmoor het. Taai, maer biltong was sy voorland, goed vir mense met hoë cholesterol. Die panfluit was egter skoonveld.

Ulrich het mooi aangesterk na drie weke in die hospitaal. Die geringe letsels aan sy been was die laaste tekens van sy wedervaring. Tog word daar beweer dat die uit-fase geknip van sy linkeroog en trekking om sy mond ontwikkel het na die volstruis-episode. Hierdie onwillekeurige geknip is soms verkeerd geïnterpreteer deur van die jong vroulike studente en van die manne agter in die klas het hom gou gedoop tot dim-en-bright. Met die bynaam is hy sy aftrede in.

En Vriend? Hy het die teleskoop by Ulrich oorgeneem en later ingeruil vir ʼn groter model, ʼn agt-duim-Maksutov. Hy het later selfs sy eie lense geslyp en ʼn ernstige belangstelling in astronomie ontwikkel, tot dié van ʼn kenner. Die ontwikkeling van superrekenaars en ingewikkelde lensstelsels is fyn dopgehou en daar is al hoe verder die ruimte in gesien. Soos ʼn ware wetenskaplike het hy stilweg gehoop om iets nuuts te ontdek ... dalk daardie eerste kort voorskou van die hiernamaals.

Lees ook

Vervaldatum

The post Die volstruis en die panfluit appeared first on LitNet.

Skaars sigbaar in die effense, silwerige skynsel en in die andersins donker gange, sien ’n mens rakke, rye op rye. Van alle hoogtes, groottes en materiale. Skaars hoër as ’n lessenaar of van metaal wat wegsmelt in hoër skaduwees. Ná wat voel na kilometers kronkelgange kom ’n mens soms af op ’n plek waar die pakplek laer is as elders en dan sien jy aan die verre vorms van nog rakke die buitelyne van ’n stad.

Hier en daar tref ’n mens rakke aan waarvan die buitelyne minder stedelik is. Van hulle is planke op bakstene en verder van mekaar, asof dit buitewyke is. In die verte is groot boeke en veraf kissies wat staangemaak is; en lyk soos hutte. In die lanings van die rakkestad is vorms op hoë rakke amper sigbaar.

In die ruim donker hang verre stippels lig. Oor alles is egter die sagte grys van ’n maan buite sig. Dit moet ’n pakhuis wees, hoewel ek geen mure kan sien nie en die dak net vermoed. ’n Ganse wêreld staan hier weggepak.

Nog elke aand is ek te nuuskierig om te voel of ek hier wegraak. Êrens in al hierdie uitgestrekte nêrens moet ’n inventaris wees van al hierdie vir die wêreld verlore en vergete dinge, iets wat daarvan meer as net ’n liasseerplek in die leegte maak.

Bo my is goedgemaakte vase, dalk ’n trekklavier of tikmasjien. Daar is harde houers of dié wat sag soos aanmekaar gestikte motvlerke is. Hier en daar is dit of die lug in ’n rak warm is. Die slaapplek van ’n argivaris? Ek sien hier geen enkele ander mens nie.

Dit is nie soos enige pakhuis of loods waarin ek al bedags was nie. Dit is toe soos ’n boek, maar ruim soos verbeel.

Dokumente, boeke, notaboeke en die klein huishoudelike voorwerpe vanoor geslagte heen word hier meer veronderstel as wat dit sigbaar is. ’n Wêreld vir berg, nie vir uitstal nie. Die vloerplan strek weg in alle rigtings en vermoedens. Soms, en dit was dan ’n wensdroom, bereik ek ’n toonbank met ’n langwerpige lamp wat laag daaroor hang aan kabels uit die hoë nag se nok. Aan die ander kant van die toonbank is dan niks, niemand wat iets kom oplaai of afhaal nie. As my oë gewoond raak aan die donkerte anderkant die buislamp bo die toonbank word buitenste lyne van nóg hoë rakke sigbaar, maar hulle staan ver, ’n hele ent weg. ’n Gebergte buurstad anderkant ’n donker baai.

Ek dra ’n foon by my, maar intuïtief wil ek dit nie aanskakel nie, want dan is hierdie wêreld weg.

Ek bly die plek snags op ’n lukrake plek betree elke keer wat ek daar is. Ek had die gevoel die pakhuis stel my voor sekere take in ruil vir my wandelings daar. Die spelreëls bepaal alles, sonder dat ek weet wat dit is, asof dit op ’n vreemde manier outomaties is en ek die rand betree van die ratwerk van ’n soort tegnologie, een buite tyd. In die afwesigheid van herkenbare feite, help verbeel verder.

By die verskepingsfirma waar ek werk, gaan ek noukeurig lang lyste tabelle deur. En deesdae is dit of daar vir ’n oomblik lank nuwe inskrywings in ’n onbekende taal in van die tabelle staan, maar dan was dit net iets aan my kontaklens, die inskrywing is weg.

Oor middagete lees ek ’n artikel oor ’n uitstalling van werke deur Werther van Zoger, waarin vertel word van ’n groot projek gewy aan hermetiese argiefskuns. Die woorde maak my nuuskierig en daarmee saam kry ek déjà vu. Dit voel soos ’n sleutel in ’n raaisel.

Ek bel die galery. Nee, die ontvangspersoon is nie daar nie; u praat met die uitstaller. Ek vertel vir hom terstond van my droomskuur. Toe ek klaar gepraat het, gons die lyn. Ek moes twee keer vra of hy nog daar is. Dis onverwags, maar hy moet erken na eie inskatting dat hy bes moontlik die mees gerade persoon onder die omstandighede is om ’n verkennende gesprek daaroor te hê – hy sal die volgende dag in die uitstalruimte se koffiewinkel wees.

Sy foto by die artikel het by ’n mens ’n gans ánder mens ingeprent. Ons gesels oor verlangse familie van hom, Cornelis Drebbel en Panamarenko, oor die losse skroewe tussen woorde en dit wat hulle voorstel, oor taal wat kan werk soos Bataafse trane; die meriete van ou ensiklopedieë om te wete te kom hoe in ’n bepaalde era met die wêreldbeskouings tóé alles verstaan is. 

Die geniale Drebbel het klavesimbels gebou wat net deur die son en wind bespeel word. Hy kon moeiteloos sowel towenaar en wetenskaplike wees as die geleentheid daarna vra, soos die uitstappie met die eerste werkende duikboot getoon het. Panamarenko het sowel burgerlugvaart en Da Vinci geïgnoreer en self vliegmasjiene gebou wat nie daarop gestel was of dit kón vlieg nie, ook hout-en-winddiere wat op en neer op strande loop, aangedryf deur brieskrag in die rigting van die gedagte van ’n perpetuum mobile. Elkeen het op sy eie manier suurstof gemaak vir droom en verbeel, of dit nou met wetenskap, vertoonkuns of albei was. 

Vir die duur van die gesprek het hy aan die rand van ’n glimlag gehuiwer wat eindelik verbreed het toe ek instem om aan ’n solo-uitstalling te werk, hoewel ek in my lewe nog nie tevore aan kuns vir myself selfs maar net aan gedínk het nie. Hy het daartoe ingestem om ’n voorwoord te skryf as dit daarop aankom. Hy was kennelik oortuig van die meriete van die projek. Die nuwe era vra om ander maniere van kyk, het hy gesê; kuns vra nou op ’n ander manier erns in die spel en spel in die erns.

Sou hy verbaas wees oor my rusland? Nee, die gesprek bly doodnugter en gesellig. Met "sien jou volgende week, ek weet waar jy ’n goeie werkplek vir jou soort werk kan kry, ek bel jou môre" is ons albei daar weg. In die loop van ’n week van baie gesprekke in sy ateljee het my eerste tentoonstelling vorm aangeneem, aanvanklik met sy hulp wat betref die materiaal en aanbieding daarvan. Hy het voorstelle genoem wat ek gelate soos aanwysings aanvaar het. Hy het ’n inleiding vir die werke in "Berg/plek" geskryf. Die begin van my nuwe beroep het stadigaan opgedaag.

Van meet af aan het finansiers meriete in die werk raakgesien, eerder as dat resensente veel daaraan gehad het. Dit was wel ’n gunstige tyd en klimaat vir die uitstalling. Dit het saamgeval met die eerste Wêreldtentoonstelling van Tegnologie, die een wat alle vorige vergelykbare praalskoue van die vernufsmens oortref het. Groot data is aangewend vir ’n inkarnasie van die destydse Elektrisiteitspaleis. Oor moontlikhede wat reeds bestaande tegnologie bied en wat al daarmee gedoen kan word. In plaas daarvan dat deftige mense die moderne wonders statig deurgestap het, was ’n ieder en ’n elk daar ingeskakel op hul telefoon wat hulle kort-kort voor hulle gehou het soos mense in vorige eeue gebukkend, verwonderd en onthuts sou probeer sin maak van kompasse in die omgewing van ’n magneet. 

Mense soek na begrip vir die nuwe tyd, vir kortpaaie na oorsigtelik verstaan. ’n Tyd lank is gepraat van datatuiniers of kenniskuratorskap. Mense het die kunswerke aangegryp - en dalk meer aan agter die idees en sê-krag daarin as wat die praktiese uitvoering sprekend van kúns was. Werther het bespiegel dat konsepkuns nou meer kans kry omdat die wêreld al hoe meer by abstraksie begin inbeweeg en ons nou ontdek die mate waarin dit reeds plaasgevind het.

Sedert ek my doelgerig aan die erns van die spel wy, het die land van my aandrus in omvang toegeneem, asof dit op ’n vreemde manier ooreenstem met wat elders aan die gang is – onsigbare datastelle neem toe, vermeerder by die sekonde.

Die magdom in die pakhuis saans en die moontlikhede van die nuwe wêreld bedags het my laat terugverlang na vroeëre dae, selfs tegnologie wat ek nie geken het nie. Die pakhuis het my gehoor, want kort daarna, in my omswerwinge, ontdek ek een aand iets op ooghoogte. Vir eers het ek nie geweet wat dit is nie en was net verras dat, in die kilometers van rakruimte, daar skielik ’n voorwerp was wat ek so duidelik raakloop.

’n Rolindeks ken ’n mens nog as ’n spil waaraan kaartjies met kontakbesonderhede draai vir vinnige verwysing. Hierdie een is egter anders as daardie weergawes op die kantoortafels van weleer. Die taamlik lang silinder het ’n reeks gleuwe waarin kaartjies aangebring kan word, maar dit lyk of dit ’n baie spesifieke patroon volg, amper soos die drom of bladmusiek van ’n draaiorrel. En dit het my laat dink: Wat as ’n onbedoelde aspek van die ontwerp van die rolindeks verryk kon word? Is dit indekspatrone? Bied dit benewens plek vir kaartjies ook ’n ander funksie, een wat klankherhaling, harmonie en melodie tot gevolg het?

Dit het vir my daar so vreemd opgeval, dat ek séker was ek gaan binnekort die ekwivalent daarvan in die buitewêreld kry. Ek het aangevoel dit is ’n voorteken.

Bedags het ek deur die blinde ruimte van die internet gesoek en rondgebel met my versoeke en vermoedens. Dit is ongelooflik hoe gou ou tegnologie onthou word, maar dat die fisiese voorwerp self feitlik nêrens meer te vinde is nie. Nietemin, ’n vae afskynsel van die "egte" een ontdek ek eendag op die internet-argief waar ou webwerwe nog besoek kan word. Ek het onmiddellik die nommer onderaan die webwerf gebel. Tot my verbasing het die foon gelui. ’n Vrou het saaklik geantwoord. Ek het my rede vir die oproep verskaf en gevra of die rolindeks steeds te koop is. Dit blyk toe dat dit saam met ander ware steeds in ’n stoorvertrek is. Ons maak toe ’n dag en datum vas wat ek dit sou afhaal.

Die kantoor spoor ek op in die raserige klinksteenklowe van Soutrivier se nywerheidsgebied. Dis ’n klein maatskappy wat al vir jare lank spesialiseer in die opstel van verpersoonlikte databasisse en vir die versoening daarvan met ander stelsels. Verder as opwip kon die kantoor egter nooit vorder nie: Vroeër jare sou dit ’n byderwetse indruk skep. Maar nou is dit skaars meer as ’n uitgepakte krat. Wanneer die assistent-bestuurder-hoof-en-huurder aftree, sou net die kantoor in Buchhaut, noord van Gutenberg, nog bedryf word.

Ek was reeds besig met voorwerk vir ’n uitstalling, ’n biënnale waarvoor kunstenaars werk onder die titel "indeks en roetekaart" sou lewer.

Om en by hierdie tyd het Werther al hoe meer van sy tyd in ’n berghut deurgebring in ’n plantasie by ’n groot opgaardam in die binneland – vhy was besig met die skep van ’n ingewikkelde ensiklopediestelsel as hulde aan bedreigde en verdwene tale. Elke inskrywing sou op spesiaal behandelde inheemse plantmateriaal wees waarop hy ’n Latynse naam sou aanbring en dié in soveel van die tale wat in die voorafgaande eeu verlore gegaan het, soveel as wat hy daarop kon inpas. Dit skakel in by ’n komende rondreisende uitstalling oor invloede en dinamieke op en deur Esperanto. Verskeie kunstenaars verken daarin aspekte van die verdwene staat van Neutraal-Moresnet. Werther se bydrae noem hy ’n uittreksel uit Moresnet se presidensiële biblioteek.

Ek was saam toe hy na Antwerpen se galery vir moderne kuns is waar die uitstalling vir eers gehou gaan word. In die ruimte waar die Neutraal-Moresnet-verkenning sou wees, was in hierdie stadium  ’n uitstalling van die rolprentmaker Lars von Trier, sy eerste werk vir ’n galeryruimte:  Op ’n afstand is ’n groot diamant in ’n glaskas. ’n Ent daarvandaan hang ’n kopstuk aan ’n koord uit die plafon. Wanneer jy die kopstuk opsit, verskyn die diamant voor jou en jy kan daaraan draai en selfs daarin rondbeweeg. Dit was ’n fantastiese ervaring, met sublieme musiek aan die binnekant van daardie gletseragtige wêreld. Ek wou onmiddellik sy agent opsoek vir die videograaf se kontakbesonderhede om meer te wete te kom van die manier waarop hy daardie landskap in die diamant geskep het.

Werther het nou in die loop van die dag voorgestel ek trek die deur van my groot ou stadswoonstel agter my toe, klim op die vliegtuig en reis na ’n plek waar die nuwe en ou wêreld mekaar nog vind, maar op ’n ander manier as dié wat aan ons albei bekend is. Hy het die vermoede uitgespreek dat ek meer sleutels sou kry as ek nader aan die natuur beweeg. Hy was van mening dat my pakhuis vinniger sinryker sou word as ek eers uit die stad is. Ek het by ons gedeelde galeris te hore gekom van ’n plek wat nie aan ’n kunstenaarsverblyfprogram gekoppel is nie, maar al die voordele van een bied en geleë is aan die rand van ’n buurt waarby tegnologiereuse intrek en dit brei as voorstudie vir die stad van die môre.  

Die vlug was lank, maar toe ek met my huurvoertuig die opset nader, het alles daar my moegheid laat wegval. Die voertuig kon sonder moeite vorder deur die berge tot aan die see, maar daar moes ek dit vir die duur van my verblyf parkeer. Die slimbuurt is net vir voetgangerverkeer ingerig tot net voor die kaaie en sloepe van ou skeepswerwe aan ’n sanderige baai.

Hoewel die geboue afgeleefd daaruit sien, het die plek ’n soort elektrisiteit daaraan, ingeprent deur die moontlikhede wat dit inhou. In ’n koffiewinkeltjie in die hoofstraat sit ’n paartjie en kaats ’n spokerige bal tussen hulle selfone wat hulle aanwend soos rakkette. Ek het gou opgelet hoe gewild bluetooth-pingpong is. Iemand anders was gesonke in ’n gesprek met ’n miniatuurweergawe van iemand op ’n kampeerstoel wat uit die skerm van ’n foon opgewip het. Ek kon nie onderskei of dit ’n mens of virtuele assistent met vakansie is nie. As ’n foon lui of vibreer het iemand gekyk daarna of dit ’n ontvouende toertjie is.

Hoewel dit kort voor my aankoms gesneeu het, is die sypaadjies broodwarm danksy spesiale stroke in die teer. Hier kon jy elke dag op dieselfde plek in jou gunstelingplek gaan sit, sal die kelners weet jou telefoon is die afgelope tien dae sewe keer daar opgemerk en die "bespreek"-hologram voor jou sal wegglip wanneer jy dan ’n bestelling plaas. Op duisend maniere en nog talle ander word gemaksones hier tegnologies verfyn.

Ek het stadig gestap deur die waterfront van die buurt. Aan dik glaspanele tussen paaltjies verskyn en verdwyn munisipale boodskappe en weervooruitsigte. Dit lyk soos ontvouende grafeerkuns eerder as teks op ’n skerm. Dit dra geensins by tot ligbesoedeling nie. Daar is iets ingestudeerds in die terloopsheid van die hele buurt, soos die stel van ’n rolprent waar die verfilming opgehou het vir die dag maar alles en almal steeds op bystand is.

My blyplek, ’n hut, is hoër op, aan die bergkant, anderkant hierdie stad in sy voorproewe, die laboratorium vir nuwe dinge. Gaandeweg let ek nog van môre se onderdele op: die volop sonpanele, sommige is deure of afdakke, daar was nog talle dinge wat ek wou bekyk. Ek wil eers weer aan die werk kom hier waar dit vir my voel ek is nou nader aan die buurt van die pakhuis se aard, die skuur tussen hier en nêrens, maar waarbinne ’n wêreld weg- of reggepak staan. Om watter rede, dit weet ek nie.

Gou word die straat aan die see ’n buitewyk en word die pad van herwonne plastiek en teer weldra ’n goeie ou stofpad, ’n stuk wêreld net buite die grootste deel van die begroting. Op pad na die hut kon ek op ’n draai nog kyk oor die water aan die hawebuurt. Daarna draai die pad weg en boontoe en word dit ’n boswêreld met wandelpaadjies. Die wifi-sleutel vir die boshut herken my bespreking en die deur gaan oop toe ek die ou koperknop wou draai. Hier kon ek ongestoord werk, met alles wat ek maar kon nodig hê vir die twee weke: ’n paraffienstofie, ’n yskas wat laai van ’n sonpaneel op die dak. In die huis was nagenoeg alles van hout, van die toonbanke, tafels en stoele tot die rakke en vensterrame en die breë halftoe stoep. Fyn veseldrade en koperstroke was half onopsigtelik in die rame aangebring. Die volgende oggend sou ’n afleweraar vir my koffiebone, melk, margarien en piesangbrood bring wat ek kon rooster. 

Ek het my rugsak uitgepak en my notaboeke en skootrekenaar opgestel. Laastens het ek die rolindeks uitgehaal. Onmiddellik het dit meer tuis begin voel. Ek sit koffie wat ek saamgebring het op die stofie en haal my aantekeninge uit. Die middag gooi ’n gloeiende skerm in vier panele op die groot werktafel.

Laatmiddag is ek af dorp toe om te gaan bene rek. Dit is opvallend en vir my vreemd om soveel mense in die skemer te sien, elkeen wat met spookagtige beelde praat wat glim en dan wegglip. Die fone waaruit die hologramme opwip en uitklap en in terugglip het terselfdertyd iets hiperaktief en besluiteloos daaraan. Vreemd genoeg voel hierdie buurt nader aan my nagrusplek as wat ek dit ooit elders al ervaar het.

Die eerste aand, dit moes die vars lug gewees het, het ek sonder meer aan die slaap geraak. Ek is in ’n gans ander deel van die pakskuur as waar ek al tevore was. Hier staan nie juis rakke nie, maar is boeke van allerlei groottes en vorms losweg gepak in stapels. In amperlig sien ek stapels met merendeels groen en bruin buiteblaaie wat oorgaan in rondgestrooide boeke van ’n ligte kartonkleur en dan is daar dié met ’n marmering van wit en blou aan die buiteblaaie. Ek loop daarheen en slaan lukraak ’n hardeband oop. Al die bladsye is blou. Op van hulle is baie ou afdrukke van visse en dan weer verderaan is bladsye donker van ’n aanhoudende, bewegende skrif. Sommige boeke het geen visse in nie. Ander het net wiere in. Ek kon die skrif nie gelees kry nie. Is dit ’n ensiklopedie van ’n baai, gepak in sy eie studieveld?

Die boeke met die sandkleurige omslae is almal bundels met die bladspieëls van gedigte waaroor die woorde bly fluister en beweeg in wat vir my voel al die tale van die wêreld moet wees. Die grondplan het die gegewe herhaal – die smal strook lettertipes tussen twee groot velde, aan die een kant die land en die ander die see met sý ensiklopedie. Ek kry geen bladsy te lees nie, maar herken in die bewegende, dowwe letters die inskrywings wat ek so in die tabelle op kantoor aan stofdeeltjies toegeskryf het.

Al het ek my notaboeke reggepak en alles opgestel, het ek vir eers net aan Werther se raad gedink en toe besluit om eerder te gaan stap in die berg as om verlore te raak in die werk wat nog maar vorm aanneem.

Die pad klim steil na die welkome onherbergsaamheid van ’n stuk natuur. Kort voor lank is die laaste berghut agter struike en het die struike aangroei tot groter struike en dan bome. Die paadjie word ’n vae stippellyn. Bakens moet ek self aanstip. My foon se landkaarte kon nie sin maak van waar ek is nie en ek skakel dit af om die battery te spaar.

Nog vir ’n tyd lank klim die roete en ek bereik ’n klein plato. Daaragter sug die berg weg tot ’n lang dal vol grasse en verderaan ’n bos so groot soos ’n stuk plantasie. Hier was geen paadjies nie en geen selfoonkamera sou reg kon laat geskied aan die geure en gevoel van die omvouende panorama nie. Ek het afgesit na ’n bos met hoë bome.

Van naderby sien ek die stamme is verder van mekaar af as wat ek gedink het. Ondervoets word wat vir eers lyk na stukkies ou geroeste draad, gou ’n stil tapyt van dennenaalde. Dieper in die bos gee dit pad voor mos en varings. Die dennenaalde vorm ’n natuurlike netwerk van paaie, dan wandelgange.

Ek het seker ’n kilometer ver by die bos in gevorder toe die loom ligkolle verspikkel. Ek loop tot by ’n plek waar dit sterk skemer is en sien ’n reeks dun gare wat helder skyn op een kol. Ek stap daarheen. Die gare groei aan tot ’n skitterende blok, ’n muur, en toe sien ek dit is ’n helder leegte.

Hier diep in die bos is ’n klipperige strook waarop niks groei nie onverwags. Kolle water daarop laat wolke verdubbel. Dit strek weg na weerskante, ’n soort natuurlike brandpad. 

In die middel van die klipperigheid kom ’n man aangeslof, ’n hekwag by ’n gans ander wêreld. Hy het ’n verweerde manelbaadjie en swart broek aan en in een hand hou hy ’n afgeleefde hardebolkeil. In die ander is ’n lang staf. Ek kon hom duidelik sien teen die stamme agter hom, al was hy deurskynend en moeg.

Ek het nie geroer nie. Hy het sy hoed argeloos neergesit in ’n vlak poel in die klip en aanhou loop. Uit die bos agter hom, aan sy linkerkant, het ’n klaasneusmuis, ’n bruin swaan en ’n grys hert getree en hulle het saam uit die hoed gedrink. Ek was oorbluf. Die man het intussen ’n entjie aanbeweeg, tot by ’n langwerpige stuk dooie hout. Hy het sy loopstok deur ’n knoets gesteek en sy baadjie uitgetrek. Hy het dit aan die lang loopstok vasgemaak en toe is dit of ’n bries opsteek - ek kon sien die manelbaadjie wapper soos ’n seerowersvlag al kon ek self geen wind voel nie. Toe begin die stomp stadigaan opstyg, maar net ’n entjie, en sluit aan by ’n onsigbare lugstroom bo die songebakte klip. Ek tree na vore in die oopte en sien die man vorder vinnig na die kim, gou ’n stippel wat wegraak in die natuurlike gang in die bos.

In my verwarring het ek het die bome aan weerskante van die klipperige rif aangesien vir groot groen marmermure water. Toe ek terugdraai, het die hoed versteen geraak tot ’n natuurlike ronde vorm in die klip. Van die waterdrinkers was geen teken meer nie. Ek het oor die natuurlike grens van klip – wat ook geen klip is nie – getree na die dieper bos waarin die muis, die swaan en die takbok verdwyn het. Dit is gou weer donker onder die digte blaredek, maar aan hierdie kant van die bos is konstellasies ligpunte wat die indruk wek dat die bome na mekaar toe buig. Natuurlike vertrekke, houtgrotte. Die ru sirkels is aan mekaar verbind met die gangtapyt van derduisende dennenaalde.

Ek stap van die een leegte ’n volgende binne. Tussen die stamme aan die oorkant van een van die bossale sien ek beelde van wat ek dink ’n projektor moet wees. Takbokke beweeg stadig aan agter ’n skool visse wat swem in die vorm van ’n soort bewegende skrif wat vir kwiksilwer oomblikke op ’n pointillistiese weergawe van ’n swaan lyk. Ek stap onmiddellik nader en trap amper in ’n hittelose groen vuurtjie waarrondom naaldekokers malend uitkring soos die kolking in ’n sterk stroom. Sou ek in ’n projek van die slimbuurt wees?

Terwyl ek my gedagtes probeer bymekaar kry, spring ’n massiewe hert vanuit ’n buursaal vinnig deur my. Ek skrik en proe bloed. Vir ’n oomblik dink ek hier was die een of ander impak, maar ek kom gou agter ek het net my lip raakgebyt.

Ek is verreweg meer verwonderd as wat ek verskrik is. Ek herken iets aan hierdie wêreld met sy natuurtapyt, bossale en bewegende wonders. Die stippels lig en verrassings herinner my op ’n onbepaalde manier aan ’n gans ander soort bergruimte, die eie lewe van die pakhuis. Ek het geen idee hoe die twee by mekaar aansluiting vind nie.

Uiteindelik kom ek op lukrake wyse uit waar ek begin het, by die hoeddam. Ek kies koers deur die bome waar die wêreld se bos eienbaar bosagtig is, met regte stamme, egte groen mos en steeds die stil tapyt van denne. Niks meer nie en niks minder nie.

Terug by die struiksoom net bo die hutte kry my foon weer ’n sein nadat ek dit aanskakel. Ek daal af na die hut en sien daar is kos afgelewer - twee dae se etes staan op die stoep. Ek kyk na die datum op my foon. Twee dae het verloop vandat ek bergop is. Alles word stadiger soos wat ek akklimatiseer ná my tydraaisel, my staptog buite tyd. Hoe het ek dit reggekry om so lank daar rond te dwaal? Ek het die deur moeg agter my toegetrek.

Vir die eerste keer wat ek kan onthou, is daar nog voorwerpe op die rakke op ooghoogte. En is daar beweging. Van die kruike en vate flits en verander dan van vorm of verdwyn of kom nader. Dan is dit weer ’n ruk lank stil. Dit verg ’n hele tydjie voordat ek bepaal daar moet ratwerk in die pakskuur wees wat in beweging gebring is. Die spel het verander nog voordat ek kon weet wat dit is. Ek begin aantekeninge maak, nadat ek moeilik wakker geword het.

Ek herken in daardie netwerk van bossale ’n soortgelyke plek as die pakskuur, maar dit woel van die onliasseerbare lewe, dis drome wat by kere in tyd en ruimte in- en uitglip, ’n dal vol oeroue simbole. Hoe lank is dit al daar?

Vandag kan ek skaars my eie handskrif lees. Dit verg twee of drie keer se herlees voordat die woorde stillê in hul bedoelde betekenis.

Ek kry die inval dat dit ’n goeie idee sal wees om vir my rolindeks se liasseerkaartjies ’n matrys te probeer skep. Die nag voel ek weer die ratwerk aan, maar die raklewe het tot stilstand gekom. 

Ek stap af na die buurt vir ’n verandering. Ek kom niemand teë wat ’n gesprek met ’n mens  aanknoop nie. Dit is feitlik onmoontlik om kontak te maak met diegene wat met hologramme verseil geraak het.

Ek keer terug ná ’n koppie koffie in ’n restaurantjie. Twee mense het daar sit en bluetooth-pingpong speel, maar vir ’n oomblik het ek daar helder voor my ’n verwarde hert sien spring, van die een foon na die ander en terug. Asof iets van die [unknown error] bos of die pakhuis nog met my praat [try to refresh page].

Terug in die hut begin ek met die oorskryf van die woorde wat saam met die rolindeks gekom het. Altans ek dink dis woorde, maar dit sou akronieme ook kon wees. Die oorskrywery vra om noukeurigheid eerder as begrip (dit is dieselfde rol oorgedra tussen generasies intikkers, versoeners, oorbruggers en optekenaars). Dalk was die woorde en besonderhede in die rolindeks ook met fyn aandag aan besonderhede oorgetik en opnuut gestoor? Dit sou in die tagtigerjare kon wees wat dit aangebring is toe ’n instelling se houers indekskaarte vervang is met die ietwat anderste formaat van die rolindeks.

Eintlik is indekskaarte vandag steeds die beste opsie. Dit kan nie per ongeluk in hul totaliteit uitgevee word nie (buiten as daar ’n brand of oorstroming is). Dit is net vatbaar vir mot en roes en daarteen kan ’n mens vandag immers beter reëlings tref. Van indekskaarte, na rolindekse soos dié wat moeiliker te stoor is. Hoekom? En toe terug ná iets wat moontlik die indekskaarte voorafgegaan het – dalk die keuse om lang lyste op papier te maak? (Nota vir voorwoord van uitstalling: Om met indekskaarte in kaart te bring wat nie meer te karteer is nie. Die buite(ont)wyke van begrip.)

Hier raak die rolindeks op sigself interessant: Niks lyk vreemd of gejaag aan die handskrif op die klein harde geel kaartjies nie - dit is netjiese drukskrif, maar die woorde is volgens my aan geen herkenbare taal te koppel nie.

Ek skryf die woorde sorgvuldig oor en kontroleer die spelling.

Dit is al weer laatmiddag. Waarheen is die tyd?

Ek blaai deur wat ek geskryf het. Uiteraard is nie alles bruikbaar nie. Ek besef dit. Ook dat die rolindeks al hoe meer “ongekaart” raak. Ek sit en maak aantekeninge, sketse, my aandag geheel en al op die tafelblad voor my. My stip beskouing laai die rolindeks met moontlikhede.

Ek vul die woorde in op die skema wat ooreenstem met waar hulle in die rolindeks voorkom. En dit lýk ook soos die musiekpapier van ’n draaiorrel. Ek blaai ingedagte aan die rolindeks wat rus op twee driehoekies. Ek is soos iemand op soek na ’n verre radiostasie. Al hoe meer soek die woord ding en die ding duidelikheid. Aangespoel deur verbeelding word dit soortname in die branding tussen gestrande letters en seë van betekenis, name op vergeet se verskuiwende plattegrond. (Nota oor formulering en betekenis: Woorde het, meer nog as die suiwerheid van die woord self, ook die integriteit van die juisste konteks nodig, sodat dit kan uitwaaier in verhale.)

Ek onthou ’n beeld soos ’n herinnering, dat die bries die rolindeks stadig uittel by ’n venster en hoe dit speels dobber en wei op die naaste bosse en klip. Dit kom tot rus met een kant in ’n vlak poel water asof dit drink of daarin kyk. 

Die rolindeks is groter as die som van al die inskrywings en toepassings daarvan saam. Die rolindeks wag vir niemand nie. Die rolindeks is. Dit is soos wat my rusland se pakskuur is. Dit is ongestoord en vol stilte. Dit spreek net hard tot die verbeelding. 

’n Manie van David Rockefeller: Luidens berigte het sy Rolodex so uitgegroei dat dit glo ’n eie aparte vertrek geverg het. Hy het trouens ’n spesiaal-vervaardigde Rolodex gehad in die Rockefeller Centre in New York. En op elke kaartjie was die datums en plekke van vergaderings asook persoonlike besonderhede – by die 200 000 van die kaarte, elk 3 by 5 duim groot, oor mense soos Betty Ford, John F Kennedy, Nelson Mandela, Neil Armstrong en Bill Gates. Later van tyd is die hele versameling gestoor in liasseerkabinette in kamers op sy landgoed Kykuit.

Die vreemde langwerpige rolindeks tol stadig in my skuur, hoog bo die pakhuisvloer. Ek kan dit amper sien. Die kaartjies is soos stukkies spesiale plastiek wat data tussen hemelruim en die aardse gang van sake verwerk en/of invorder. Vanaand is dit allermins stil – ’n geruis van baie papiere klink uit die rolindeks soos wat dit uitsendings maak op allerlei frekwensies. Sterk en swak seine. Klank en geraas. Die rolindeks is ’n vreemd geveerde voorwerp, dit argiveer data en buig die kyker se verbeelding daarheen.  

Ek haal diep asem en kom tot ’n besef: Ek het in ’n soort barok van die gees tereggekom. Ek het weggeraak tussen die goedafgewerkte kruike van verbeel, die slordige liasserings van hersenskimme, die beloftes van hologramme en die gissing van vermoedens. Waar ampergramme en ander woorde waak teen die skyn van afdoende, of selfs enige, betekenis. 

Ek gaan tot laat slaap môre want ek moet baie dinge doen. Noudat die pakhuis tot meer as een bergplek aangegroei het, begin ek iets begryp van my aandeel in die spel wat ek nietemin nie verstaan nie. En die spel speel vir ’n verandering saam – ek betree die skuur dig teenaan die plek waar die rakke en die see ensiklopedieë ontmoet. Moedig begin ek die onbegonne taak om die eerstes in die naaste vlak rakke te pak.

****

Terug uit die buiteland sien ek die toekoms begin opdaag: ’n Maatskappy adverteer bluetooth-pingpong wat net op ’n nuwe soort foon gespeel kan word.

Ek dink onwillekeurig terug aan die hert wat heen en weer tussen twee fone spring. Nou, vir die eerste keer, kry ek rofweg ’n idee vir wat ek vir die biënnale gaan aanpak. Ons idee van die totaliteit van kennis is so naïef soos ’n ensiklopedie se aanspraak op ’n begin, middel en einde van ’n onderwerp. My interne rolindeks blaai tot by wat ek nie eens geweet het ek soek nie: Die uitstalling in Antwerpen, die telefoonnommer van Lars von Trier se videograaf.

(Vir die voorwoord vir die uitstalling: In ’n ingewikkeld geworde wêreld gryp die kunstenaar alles aan vir leidrade soos wat hy ’n groter konteks met beelding probeer peil, die regte woorde en betekenisse probeer vind om iets mee te sê oor die tydsgewrig. Ná ’n verkenning van verwarring en die opskryf van soorte logika en formate wat geredelik pas in die droomfabriek, sowel as die pakskuur van die onbewuste kom dan ’n elegie tot stand oor die tradisionele, bekende maniere waarop die mens kennis dissemineer. Hierdie werk soek die rol van die kunswerk op in ’n tyd waarin soveel verlore gaan in die opeenvolging van formate.)

’n Reuse-hert beweeg stadig deur die lug na die kyker. Dit spring van papier, na ’n glibberige strook mikrofiche en dan deur ’n rekenaarskerm waarna dit bestaan uit ’n digte, spokerig gloeiende string ene en nulle in die vorm van ’n hert. En wanneer die bok teenaan die kyker se kopstuk is, gee die tekstuur van suiwer data mee en klink gewyde musiek op, in ’n ruimte so donker soos die binnekant van ’n rekenaar of ’n geslote katedraal. Gou begin dofweg die binnekant van ’n argief sigbaar raak. Boeke sonder die ordening van swaartekrag sweef stadig daarin en klim in onsigbare strome. Daar waar die hart van die hert is, is die enigste vaste rak. Daarin pryk ’n volledige stel boeke, rotsvas en werklik soos ensiklopedieë.

As iemand een van daardie boeke sou afhaal om deur te blaai – die algoritme sal sorg dat nie elke kyker die geleentheid kry nie – krioel fyn ystervylsels op die bladsy wat dan orden en begin met die woorde: "In die ruim donker hang verre stippels lig. Oor alles is egter die sagte grys van ’n maan buite sig. Dit moet ’n pakhuis wees, hoewel ek geen mure kan sien nie en die dak net vermoed. ’n Ganse wêreld staan hier weggepak."

Lees ook

Meneer Vraagom skryf weer

Die robot

The post Formateer appeared first on LitNet.